آتشک درختان میوه

آتشک درختان میوه

 

برای درک هر چه بهتر ماهیت بیماری، نخست باید فرآیندهای دخیل در رشد و نمو گیاه سالم را بازشناسیم. در چرخه طبیعی یک گیاه سالم ،ابتدا بذر جوانه زده، سر از خاک بر می آورد و رشد می کند.تا آنکه در نهایت ،گیاه بالغ شده  و با تشکیل گل به بار می نشیند و تولید میوه و دانه می کند. اما برای تکمیل این مراحل نموی ،مجموعه به هم پیوسته ای از فرآیند های فیزیولوژیکی از جمله تقسیم و تمایز سلولی ،تثبیت انرژی  و مصرف آن ،جذب و انتقال مواد غذایی ، انتقال شیره پرورده و غیره دخالت دارند و درپس هر یک از این فرآیندها ،واکنش های متعدد مولکولی  در حال انجام است که به مجموعه آنها متابولیسم می گویند. حال هر گونه اختلالی که در این فرآیندهای طبیعی حاصل شود و گیاه  را از رشد طبیعی باز دارد بیماری نامیده می شود.

تاریخچه بیماری

بیماری آتشک درختان میوه از بیماری های بسیار مهم و خطرناک درختان  میوه دانه دار(سیب و گلابی و به) بوده و بیشترین خسارت را به درختان گلابی و پس آز آن به درختان سیب و به وارد می سازد.

آتشک درختان دانه دار یک بیماری زمین گیر، سرگردان و مرموزی است که در سطح باغات به حالت پراکنده است و در شرایط گرم و مرطوب این بیماری به سرعت  توسعه و تشدید و در این صورت متوقف می گردد.

در آلودگی های سطحی  علائم بیماری به صورت سوختگی شکوفه ومرگ سرشاخه است .اما در آلودگی های سیستمیک و کهنه، در اثر توسعه بیماری به سمت پایه و پیوندک ،درختان بیمار در ظرف مدت 6 ماه دچار از بین رفتن کامل می شوند.

درمان بیماری به طور طبیعی ،وجود شرایط آب و هوایی خشک وخنک و درشرایط بحرانی ،  اعمال مدیریت تلفیقی بیماری با دو اهرم معجزه آسای << هرس و سمپاشی به موقع>> است.

سابقه بیماری به بیش از 200 سال می رسد. در ایران  برای اولین بار در سال 1368 در کرج مشاهده شد و سال بعد در دهمین کنگره گیاهپزشکی ایران در کرمان گزارش شد . ودر سال 1390 در  شهرستان بابک مشاهده گردید.

معرفی بیماری آتشک

عامل بیماری آتشک نوعی باکتری می  باشد .این بیماری دارای 5 فاز یا چرخه مهم آلودگی بنام های بلایت شکوفه ،سوختگی سرشاخه و برگ، بلایت میوه، بلایت شاخه های اصلی  و تنه و بلایت ریشه (طوقه) می باشد.از 5 فاز بسیار مهم بیماری 2 فاز با مرحله آلودگی به نام های بلایت شکوفه و بلایت سرشاخه از همه فازهای بیماری خطرسازتر بوده،  و به یک معنا ، سرمنشا همه آلودگی های آتشک به شمار می آیند.همچنین پس از ظهور علائم بیماری روی درختان میوه ،موثرترین سموم بیماری آتشک نیز ،کارائی خود را در برابر توسعه بیماری از دست می دهد. اما اولین آثار و علائم بیماری روی شکوفه ها ظاهر می گردد.شکوفه ها در واقع منافذ اصلی برای ورود باکتری به دیگر اندام های گیاهی هستند. از این جهت توصیه می شود در صورت مشاهده علائم آلودگی روی شکوفه ها و سرشاخه ها ،اندام های آلوده به سرعت هرس شوند.

بنابراین چنانچه دمای محیط از 15 درجه (بطور میانگین3/18)فراتر برود و رطوبت هوا به بالای 60 درصد برسد و درختان در مرحله شکوفه باشند ، باید به انتظار یک روز بحرانی در باغات بود. اما اگر چنانچه شرایط فوق توام با بارندگی بی وقفه باشد ،خطر بروز بیماری کاهش می یابد. زیرا عامل بارندگی موجب خنک شدن دما و ناچار منجر به عدم توسعه بیماری می شود.

اما اگر چنانچه قبل و بعداز بارندگی ،دمای محیط باغ در طول مدت دوره گل و بعد از آن بطور غیرعادی افزایش یابد بروز آلودگی های شدید غیر قابل اجتناب خواهد بود، و اگر دمای محیط به مرز 27 درجه سانتیگراد و یا کمی بیشتر برسد ،در آن صورت باکتری بدون نیاز به رطوبت سطحی گل ها،آلودگی های شدید را موجب خواهد شد .پدیده های غیرعادی دیگری که آلوگی شکوفه ها و سرشاخه ها را تشدید می کند وجود جراحات و زخم های فیزیکی و بیو لوژیکی می باشد. بطور کلی در شرایط عادی جوی اندام های حساس گیاهی تا مادام که جمعیت باکتری بالا نیست و رطوبت سطحی پایین است ، بندرت دچار بلایت شکوفه و سرشاخه می شوند اما کافی است در اثر بارندگی های شدید ، وزش  باد و نیش حشرات وغیره اندام های گیاهی دچار جراحات و شکستگی  بشوند تا زمینه آلودگی شدید در درختان پدید آید.

علائم بیماری

در هنکام ورود به باغ آلوده  علائم بیماری به صورت آشکار دیده می شود.شکل(1)

شکل(1) درختان شکل سوخته پیدا می کنند.

بیماری آتشک دارای 5 مرحله مهم آلودگی می باشد که شامل بلایت شکوفه ،بلایت سرشاخه و برگ ،بلایت میوه،بلایت شاخه های اصلی و تنه و بلایت ریشه و طوقه می باشد.

بلایت شکوفه ها

مهم ترین فاز بیماری بلایت شکوفه هاست ،زیرا گل ها منافذ طبیعی ورود باکتری به اندام های گیاهی و توسعه بیماری می باشند.اولین علائم در فصل بهار سوختگی شکوفه هاست .شکوفه های آلوده ممکن است که ریزش کنند ولی معمولا متصل به شاخه های آلوده باقی می مانند.

پیشرفت آلودگی میوه از ناحیه دمگل شروع می شود،دمگل ها به صورت سبز تیره و درنهایت به صورت قهوه ای تیره ولی در میوه گلابی دمگل ها و ساقه های گل به رنگ سیاه دیده می شوند .شکل (2).

شکل(2) بلایت شکوفه (مهم ترین فاز بیماری)

دربرخی موارد آلودگی مستقیم روی میوه اتفاق می افتد.

علائم بیماری روی میوه بستگی به زمان آلوده شدن دارد اگر آلودگی در اول فصل اتفاق بیفتد ،میوه کوچک مانده و به حالت چروکیده و روی درخت باقی می ماند(شکل 3).

(شکل3)  بلایت میوه (چروکیده و کوچک)

علائم پیشرفت بیماری ر روی میوه های آلوده به رنگ سیاه دیده می شود که به حالت مومیایی تا مدت طولانی روی درختان آلوده باقی می مانند.

پس از شکوفه ها و میوه ها شاخه های جوان و ترد و آبدار و پاجوش های اطراف درختان حساسیت بیشتری دارند واغلب انتهای این شاخه ها خم شده و به شکل عصا در می آید ،که به آن سرعصایی می گویند.

علائم برگی

به صورت لکه های سیاه در طول رگبرگ اصلی و رگبرگ های جانبی قابل دیدن است .برگ های آلوده و بیمار به تدریج به رنگ قهوه ای در آمده و به حالت پیچیده و چروکیده و به ظاهر سوخته مدت ها روی شاخه باقی می مانند(شکل4).

شکل (4) علایم برگی بیماری آتشک روی رگبرگ اصلی یا فرعی

این تغییر رنگ در روی درختان به رنگ قهوه ای تیره و در بعضی موارد سبز تیره دیده می شود.

روی بعضی از شاخا ها شانکرهای چروکیده و گاهی فرورفته تشکیل می شود ،که ممکن است این شانکرها ترک برداشته و چوب زیرین نمایان شود.آلودگی سرشاخه ها و پایه ها بطور مستقیم است ؛که در اثر حساسیت شدید سرشاخه ها و پابه ها بوجود می آید، یا در اثر سرایت تدریجی آلودگی از ناحیه شکوفه های آلوده به سمت دیگر اندام ها پدید می آید.

طوقه وپایه درخت

پیشرفت آلودگی به طوقه و پایه ها نیز مخرب ترین اثر را بر روی درخت داشته و اغلب باعث مرگ درخت می شود، وگاهی باعث خروج شیره از پایه درختان می شود(شکل 5).

شکل(5)تراوشات باکتری عامل آتشک

 

در پیدایش فازبلایت سرشاخه ودیگر آلودگی های ثانویه بیشترین تاکید بر ماهیت ایندوفیتی باکتری یعنی مخفی زیستن آن در بافت های آلوده ،چون شانکرها و بافت های گیاهی که حالت خشبی پیدا کرده اند، حساسیت متوسط ارقام به آتشک میزان جمعیت و فعالیت حشرات ناقل می باشد. در مجموع این خطر برای درختانی که به هر دلیلی دچار بلایت های مختلف بیماری چون شکوفه ،سرشاخه، میوه و شاخه می شوند وجود دارد ،که در اثر توسعه تدریجی علائم بیماری ،درختان آلوده سرانجام دچار بلایت تنه، ریشه، و پایه بشوند. به خصوص اگرکنترل های دقیق و به موقع صورت نگیرد و پیشرفت آلودگی به سرعت به  سمت شاخه های بزرگ در تمام مدت دوره تابستانه ادامه یابد .در آن صورت در اواخر تابستان و اوائل پاییز در شاخه های بزرگ و اصلی علائم شانکر یا پوست مردگی ظاهر می گردد. زیر پوست محل شانکرها به صورت آب سوخته ،قهوه ای تیره و فرو رفته می باشد ، ولی به مرور این پوست ها خشک و چروکیده می شوند و در حاشیه و اطراف محل شانکرها ، شکاف های نامنظم ایجاد می گردد.

تشکیل شانکرها غالبا موجب خشکیدگی شاخه های کاملا آلوده می شود، و اگر محل تشکیل شانکرها به حالت کمربندی در اطراف تنه درختان باشد موردی که بیشتر در ارقام حساس مشاهده می گردد، بیماری در ظرف مدت کوتاهی کل درختان آلوده را خشک می نماید به ویژه اگر محل تشکیل و فعالیت این شانکرها در نزدیک طوقه و ریشه درختان باشد. تشخیص شانکرهای تنه در درختان آلوده بسیار ساده و آسان می باشد.در فصل زمستان،بافت زیر پوست اطراف محل شانکرها به رنگ قرمز می باشد.

که این به سبب نکروزه شدن آوندهای آبکشی ،چوبی و کامبیوم می باشد، اما فقط تعداد محدودی از این شانکرها در فصل بهار هر سال فعال می گردند(شکل 6). این شانکرها که اغلب در سطح تنه و شاخه های اصلی تشکیل می گردند، به شانکرهای نگهدارنده باکتری معروف می باشند.با شروع فصل بهار در سال بعد ، در مرحله قبل یا بعداز مرحله گل ،شانکرهای فعال در اثر افزایش میزان رطوبت و دمای مناسب محیط حالت آب سوخته پیدا می کنند که نشانه روشنی از شروع فعالیت مجدد سلول های باکتریائی در زیرپوست در محل شانکرها می باشد.به مرور که جمعیت باکتری به میلیارد می رسد،در اثر فشار این جمعیت ،سلول های باکتریائی به صورت ترشحات باکتریائی چسبناک از زیرپوست خارج می شوند.تولید تراوشات به هر شکلی (صمغ، شیرابه، رشته و غیره) که درمحل شانکرها بوجود می آید موجب بروز آلودگی های اولیه و ثانویه در درختان بیمار و سالم می گردد. زیرا عوامل و ناقلین بسیاری از اعم از بیولوژیکی و فیزیکی مثل حشرات ،وزش باد، بارش بارن های همراه با باد ،تگرگ و حتی انسان موجب انتقال باکتری عامل آتشک از محل شانکرها به سطح اندام های هوایی خصوصا گل های سالم می شوند، و اتفاقا آلودگیهای جدید از جمله بلایت های سرشاخه و تراما بیشتر از این ناحیه می باشد. در خصوص نقش حشرات ناقل، به اثبات  رسیده است، که زنبورهای عسل و نیز عامل باران بیشترین نقش را در شیوع آلودگی های ثانویه و تشدید آلودگی های گل به گل دارد.

شکل(6) نکروزه شدن برگ درختان

شرایط لازم برای توسعه بیماری

شرایط آب و هوایی در طول بهار و تابستان ، نقش کلیدی در وقوع و توسعه بیماری دارد.هنگامی که  درجه حرارت ماکزیمم روزها از 18 درجه سانتیگراد و رطوبت نسبی محیط از 60 درصد بیشتر باشد(روزهای نسبتا گرم و بارانی فصل بهار) در صورتی که درختان در مرحله شکوفه و گل دادن باشند این خطر وجود دارد که شکوفه ها هر لحظه مورد حمله باکتری قرار گیرند.طوفان های مکرر با باران همراه با باد و دماهای بالا در طول دوره رشد باعث آلوده شدن جوانه ها و میوه ها و گسترش بیماری می شود.حداقل و حداکثر دمای قابل تحمل برای  بقایای باکتری به ترتیب 8-3 درجه و 37-35 درجه  سانتیگراد می باشد. دمای مناسب برای رشد و تکثیر سریع باکتری بین30-18(میانگین 5/23) درجه می باشد.

زمان حساس آلودگی در گل ها بین 6-2 روز متغییر است ، و هرچه سن گل ها جوانتر باشد حساسیت آنها به مراتب افزایش می یابد . برای رسیدن به جمعیت مطلوب باکتری ،نیاز به افزایش دمای روزانه می باشد، بویژه اگر دمای شب در حد 13 درجه ثابت باشد .در دمای پایین تر از 5/15 درجه فعالیت باکتری کم و در شرایط خشک و گرم (32درجه) توسعه بیماری کند و احیانا متوقف می گردد.

پیشگیری و کنترل بیماری

1- استفاده از نهال ، قلمه یا پیوندک سالم و عاری از بیماری که دارای گواهی بهداشت نباتی معتبر صادره از مدیریت حفظ نباتات استان باشد.

2-تغذیه صحیح باغات (خودداری از مصرف زیاد کود ازته).

3-خودداری از استقرار کندوهای زنبور عسل در باغات و مناطق آلوده.

4-مبارزه موثر باحشرات ( شته ها ، زنجره ها ،و پسیل ها و کنه ها) که از عوامل انتقال بیماری در زمان رشد رویشی درختان هستند.

5-حذف کامل درختانی که از ناحیه پایه و طوقه آلوده هستند و آتش زدن محل آلوده بوسیله نفت یا گازوئیل

6- هرس و انهدام اندام های آلوده (شکل7)

شکل(7) هرس اندام آلوده و سوزاندن آن

7-قطع شاخه ها باید از فاصله 20 تا 30 سانتیمتری زیر حاشیه محل آلودگی باشد ؛عملیات هرس حتی  الامکان در فصل زمستان انجام شود به محض مشاهده علائم اولیه بیماری ضرورت دارد ، شاخه های آلوده درختان بیمار سریعا حذف و سمپاشی شوند تا جمعیت باکتری به حداقل کاهش یابد ،از انجام هرس در روزهای بارانی و مرطوب خودداری شود، چون بارندگی و رطوبت باعث توسعه بیماری می شود.

بهداشت باغات
حذف درختان شدیدا آلوده

درختان شدیدا آلوده درختانی هستند که تنه آنها دارای علائم متعدد شانکر است و شانکرها دور تنه اصلی  را در نزدیک طوقه به حالت کمربندی احاطه کرده اند.حفظ این درختان به بهانه سلامت آنها و برداشت چند میوه ظاهرا سالم باعث بیماری می شود، بیماری برای همیشه در باغات می شود و اگر این درختان به درستی ته بر نشوند بیماری کاسته نمی شود.

هرس شاخه های آلوده

برای موفقیت عمل هرس رعایت نکات زیر ضروری است  :

عملیات هرس در روزهای بارندگی متوقف گردد زیرا رطویت سطح اندام های گیاهی ،توسعه بیماری را مضاعف می کند.

پس از پایان دوره گل به فواصل بین 10 الی 14 روز ، درختان هرس شده بازبینی و شاخه ها و شکوفه های جدیدا آلوده سریعا حذف گردند.

محل های هرس شده با چسب پیوند آغشته به اکسی کراید مس ضدعفونی و علامت گذاری شود.

از هرس های  شدید روی کالتیوار های حساس به شدت خودداری شود، تا زمینه برای تحریک رشد شاخه های جوان و حساس و تشدید آلودگی های آتشک فراهم نگردد.

زمان متورم شدن جوانه ها یک نوبت سمپاشی با محلول برد و فیکس مخلوط با یک درصد روغن در کاهش جمعیت باکتری ونیز در موفقیت عملیات هرس اول فصل رشد موثر خواهد بو.د.

از روش سنتی آبیاری غرقابی جدا پرهیز بشود، تا ضمن استقرار رطوبت نسبی معتدل در باغ ، زمینه برای تحریک رشد و پیدایش شاخه های جوان و آبدار فراهم نگردد.

همزمان با عملیات هرس، درختان بسیار حساس به بیماری چون سماق کوهی ،علف های هرز و نیز شکوفه های ثانویه درختان دانه دار به شدت هرس ، سمپاشی و ترجیحا حذف گردند.

تیمارو پانسمان شکاف ها وزخم های موجود در سطح پایه ها با استفاده از سموم مختلف و چسب پیوند

ممانعت یا محافظت شیمیایی از شکوفه های ثانویه :

شکوفه های ثانویه از عوامل مهم توسعه آلودگی ثانویه محسوب می شوند. این شکوفه ها عموما بین 14- 7 روز پس از ریزش گلبرگ ها و خارج از فصل در اواسط بهار تا تابستان بوجود می آیند.

مصرف صحیح و موثر از سموم شیمیایی

برنامه های توصیه شده سمپاشی علیه بیماری آتشک

قبل از اقدام سمپاشی ،شاخه های آلوده هرس و شانکرهای موجود در سطح درختان و نیز کلیه پاجوش ها حذف یا تیمار بشوند.

1-فصل پاییز در طول دوره خزان جهت کاهش تعداد شانکرهای فعال دو نوبت سمپاشی با یکی از محلول های مس ترجیحا بر دو به میزان 250 گرم مس در 100 لیتر آب توصیه می گردد.

2-زمان متورم شدن جوانه گل پیش از باز شدن جوانه ها(قبل از رسیدن جوانه ها به مرحله نوک نقره ای )محلول بر دو +1 درصد روغن یا اکسی کلرورمس +1 درصد روغن یا هیدروکسید مس +1درصد روغن با دز مصرفی 250گرم مس در 100 لیتر آب

3-نوبت های بعدی در زمانی که 50،5و100 درصد شکوفه ها باز شده اند(سه بار سمپاشی در فواصل 5-3روز )با بردوفیکس 2 تا 3 در هزار یا یکی از محلول های مس چون محلول بردو ، اکسی کلرور مس و غیره با دز مصرفی 100-50 گرم مس در 100 لیتر آب توصیه می شود شکل (8).

شکل(8)ترکیب مناسب محلول های شیمیایی برای سمپاشی

-بعداز شرایط نامساعد جوی که احتمال شکستگی شاخه ها و برگ ها وجود داشته باشد سمپاشی نیاز است؛ سمپاشی به موقع و قبل از شروع آلودگی های اولیه انجام گیرد.

منابع

1-عسگری ،رضا؛ قاسمی، زهرا.بیماری آتشک درختان میوه؛ اداره رسانه های ترویجی کشاورزی.1393

2-بنی هاشمی، ضیاالدین ؛ رضایی دانش؛ یونس؛بیماری های درختان میوه ؛ دانشکده کشاورزی دانشگاه شیراز.1398

3-حسن زاده، نادر، بیماری آتشک درختان میوه دار ،زمینه های شناخت و کنترل بیماری ،نشر سنا، 1381

1 سال پیش بازدید627

دیدگاه کاربران فیداست

لطفا دیدگاه خود را به اشتراک بگذارید