ﺗﻨﺶ ﻫﺎی ﻣﺤﯿﻄﯽ
رﺷﺪ و ﻋﻤﻠﮑﺮد ﮔﯿﺎﻫﺎن زراﻋﯽ ﺗﺎﺑﻌﯽ از ﮐﻠﯿﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﯿﻄﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ (ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ، درﺟﻪ ﺣﺮارت، رﻃﻮﺑﺖ، ﻧﻮر و ﺑﺎد)، رﻃﻮﺑﺖ ﺧﺎك، ﻣﻮاد ﻏﺬاﯾﯽ و همچنین ﮔﺎزﻫﺎ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ. ﻋواﻣﻞ ﻣﺤﯿﻄﯽ می ﺗﻮاﻧﻨﺪ رﺷﺪ و ﻧﻤﻮ ﮔﯿﺎه را اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎ ﮐﺎﻫﺶ دﻫﻨﺪ. ﺗﻨﺶ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ در ﻋﻮاﻣﻞ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﮐﺎﻫﺶ رﺷﺪ و ﻋﻤﻠﮑﺮد ﮔﯿﺎه ﮔﺮدد.
ﺳﺮﻣﺎ
ﺳﺮﻣﺎزدﮔﯽ ﯾﮑﯽ از ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ اﺳﺘﺮس ﻫﺎی ﻣﺤﯿﻄﯽ ﻣﻮﺛﺮ در رﺷﺪ ﮔﯿﺎﻫﺎن و ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺤﺼﻮﻻت زراﻋﯽ اﺳﺖ. ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﺳﺮﻣﺎزدﮔﯽ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺗﻐﯿﯿﺮات ایجاد شده در ﮔﯿﺎه، در اﺛﺮ رو ﺑﻪ رو ﺷﺪن ﺑﺎ دﻣﺎی ﭘﺎﯾﯿﻦ. در ﺑﯿﺶ از 93 درﺻﺪ از اراﺿﯽ دﻧﯿﺎ اﺣﺘﻤﺎل وﻗﻮع ﺳﺮﻣﺎ وﺟﻮد دارد و 81 درﺻﺪ از اﯾﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ در ﻣﻌﺮض ﯾﺨﺒﻨﺪان ﻗﺮار دارﻧﺪ. آﺳﯿﺐ ﺳﺮﻣﺎ و ﯾﺨﺒﻨﺪان ﺑﺮروی ﮐﻠﺰا ﻣﻌﻤﻮلا در ﭘﺎﯾﯿﺰ و اواﯾﻞ ﺑﻬﺎر در دﻣﺎﻫﺎی ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﺻﻔﺮ و در ﻃﻮل زﻣﺴﺘﺎن در دﻣﺎﻫﺎی زﯾﺮ ﺻﻔﺮ درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﯽ ﮔﺮاد اﺗﻔﺎق ﻣﯽ اﻓﺘﺪ . ﺳﺮﻣﺎ موجب ﮐﺎﻫﺶ ﺳﺮﻋﺖ ﺳﺒﺰ ﺷﺪن ﮔﯿﺎﻫﯿﭽﻪ ﻫﺎ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺗﺮ ﺷﺪن زمان ﺳﺒﺰ شدن و اﺳﺘﻘﺮار ﺑﻮﺗﻪ ﻫﺎ ﻣﯽ ﮔﺮدد .ﺷﺪت ﻋﻼﯾﻢ ﺳﺮﻣﺎزدﮔﯽ ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ، رﻗﻢ، اﻧﺪام ﮔﯿﺎﻫﯽ، درﺟﻪ ﺑﻠﻮغ، ﺳﻦ و ﻣﺪت زﻣﺎن ﺳﺮﻣﺎدﻫﯽ دارد. ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺻﺪﻣﺎت ﻧﺎﺷﯽ از ﺳﺮﻣﺎ در ﮔﯿﺎﻫﺎن ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﯿﺎه در دﻣﺎی ﭘﺎﯾﯿﻦ، ﺑﺮای ﻣﺪت ﻃﻮﻻﻧﯽ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد. دﻣﺎﻫﺎی زﯾﺮ ﺻﻔﺮ که از آستانه تحمل بوته های کلزا پایین تر باشد، موجب ﯾﺦ زدﮔﯽ ﻗﺴﻤﺖ ﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮔﯿﺎه ﻫﻤﭽﻮن ﻃﻮﻗﻪ و رﯾﺸﻪ و در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﻪ ﻣﺮگ ﮔﯿﺎه ﻣﻨﺠﺮ ﻣﯽ ﮔﺮدد( شکل 1 و شکل 2) .
ﺷﮑﻞ 1: ﻋﻼﺋﻢ و ﻣﯿﺰان ﺧﺴﺎرت ﺳﺮﻣﺎ در ﻣﺮﺣﻠﻪ روزت ﮐﺎﻣﻞﮐﻪ اﻣﮑﺎن رﺷﺪ ﻣﺠﺪد ﮔﯿﺎﻫﭽﻪ ﺑﺎ اﻋﻤﺎل ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻣﻨﺎﺳﺐ از ﮐﻮد و آب وﺟﻮد دارد.
ﺷﮑﻞ 2: ﻋﻼﺋﻢ و ﻣﯿﺰان ﺧﺴﺎرت ﺳﺮﻣﺎ
ﺗﻨﺶ ﺷﻮری
ﺷﻮری و ﺳﺪﯾﻤﯽ ﺑﻮدن ﯾﮑﯽ از ﻣﺸﮑﻼت ﻣﻬﻢ ﺧﺎكﻫﺎی ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺧﺸﮏ و ﻧﯿﻤﻪ ﺧﺸﮏ استﮐﻪ از ﺳﻪ ﻃﺮﯾﻖ رﺷﺪ و ﻋﻤﻠﮑﺮد ﮔﯿﺎه را ﻣﺤﺪود ﻣﯽ ﮐﻨﺪ . نخستین و مهم ترین این تاثیر عبارتست از ﮐﺎﻫﺶ ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ اﺳﻤﺰی ناشی از وجود املاح در خاک. ﺑﺎ ﮐﺎﻫﺶ ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ اﺳﻤﺰی، اﻧﺮژی آزاد آب ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﮔﯿﺎه ﺑﺮای ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﻣﻘﺪاری ﻣﺸﺨﺺ آب ﺑﺎﯾﺪ اﻧﺮژی ﺣﯿﺎﺗﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮی ﺻﺮف ﮐﻨﺪ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺨﺸﯽ از اﻧﺮژی ﮐﻪ ﺧﻮد ﮔﯿﺎه ﺑﺮای رﺷﺪ و ﻧﻤﻮ ﺑﻪ آن ﻧﯿﺎز دارد، ﺻﺮف ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن آب ﺷﺪه و ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ رﺷﺪ ﻋﻤﻮﻣﯽ آن ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ .اﺛﺮ دوم ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ وﺟﻮد ﯾﻮن ﻫﺎﯾﯽ ﺧﺎص در ﺧﺎك ﻣﯽ ﺷﻮد. ﯾﻮن ﻫﺎﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ ﮐُﻠﺮ، ﺳﺪﯾﻢ و ﯾﺎ ﺑﺮ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎً ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺮوز سمی شدن در ﮔﯿﺎه ﺷﺪه و در ﻣﮑﺎﻧﯿﺴﻢ ﻫﺎی ﺟﺬب ﮔﯿﺎه اﺧﺘﻼل اﯾﺠﺎد ﮐﻨﻨﺪ . اﺛﺮ ﺳﻮم در ﺣﻘﯿﻘﺖ زاﯾﯿﺪة اﺛﺮ ﻧﻮع دوم اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺮوز ﻋﺪم ﺗﻌﺎدل ﺗﻐﺬﯾﻪ ای ﻣﯽ ﺷﻮد. ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ وﺟﻮد ﯾﻮن ﻫﺎی ﺳﺪﯾﻢ، ﮐﻠﺮ و ﻧﻈﺎﯾﺮ آن ﺑﻪ ﻣﻘﺪار زﯾﺎد ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺑﺮ ﻫﻢ ﺧﻮردن ﺗﻌﺎدل ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﺬاﯾﯽ ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺤﻠﻮل ﺧﺎك ﺷﺪه و ﻧﻬﺎﯾﺘﺎً ﺟﺬب و اﻧﺘﻘﺎل ﺳﺎﯾﺮ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﺬاﯾﯽ ﺿﺮوری ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﻠﺴﯿﻢ، ﭘﺘﺎﺳﯿﻢ و ﻣﻨﯿﺰﯾﻢ از ﺧﺎك ﺑﻪ ﮔﯿﺎه ﻣﺨﺘﻞ ﻣﯽ ﮔﺮدد .
ﮐﺎﺷﺖ ﮔﯿﺎﻫﺎن و ارﻗﺎم زراﻋﯽ ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺑﻪ ﺷﻮری، اﺻﻼح ﺷﯿﻮه ﮐﺸﺖ، اﺻﻼح روش آﺑﯿﺎری ( اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻌﺪاد دﻓﻌﺎت آﺑﯿﺎری و ﺣﻔﻆ رﻃﻮﺑﺖ ﺧﺎك در ﻣﻨﻄﻘﻪ رﯾﺸﻪ)، اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻮاد آﻟﯽ در ﺧﺎک ها ی ﺷﻮر، اﺳﺘﻔﺎده ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮐﻢ ﻣﺼﺮف ﺑﺨﺼﻮص روی و آﻫﻦ و ﮐﺎرﺑﺮد ﮔﻮﮔﺮد ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ از راﻫﮑﺎرﻫﺎی ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺑﻬﺮه ﺑﺮداری از ﺧﺎﮐﻬﺎی ﺷﻮر ﺑﺎﺷﺪ .
مقاومت به شوری ﮐﻠﺰا ﺣﺪوداً ازﮔﻨﺪم ﺑﯿﺸﺘﺮ و از ﺟﻮ ﮐﻤﺘﺮ اﺳﺖ. ﮔﯿﺎﻫﺎن در اواﯾﻞ رﺷﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﻮری ﺣﺴﺎس ﺗﺮ از ﻣﺮاﺣﻞ ﺑﻌﺪی ﻫﺴﺘﻨﺪ.
آزمایشات نشان میی دهد ﮐﻪ وارﯾﺘﻪ ﻫﺎی ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺑﻪ ﺷﻮری در ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﺎ ﺷﻮری دارای ﻏﻠﻈﺖ ﺳﺪﯾﻢ و ﮐﻠﺮ ﮐﻤﺘﺮ و ﺑﺎﻟﻌﮑﺲ ﻏﻠﻈﺖ ﭘﺘﺎﺳﯿﻢ، ﻣﻨﯿﺰﯾﻢ و ﮐﻠﺴﯿﻢ ﺑﯿﺸﺘﺮ در ﺑﺨﺶ ﻫﻮاﯾﯽ ﺧﻮد دارﻧﺪ. ﻃﯽ ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﺤﻤﻞ ﻧﺴﺒﯽ ارﻗﺎم ﮐﻠﺰا ﺑﻪ ﺷﻮری در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺟﻨﻮﺑﯽ اﺳﺘﺎن ﺧﻮزﺳﺘﺎن ﺗﻨﺶ ﺷﻮری ﺳﺒﺐ ﺷﺪ ﺗﺎ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺟﻮاﻧﻪ زﻧﯽ ارﻗﺎم 5/6 درﺻﺪ، ﻃﻮل دورة ﮔﻠﺪﻫﯽ 9/2 روز، ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﺎﺷﺖ ﺗﺎ رﺳﯿﺪﮔﯽ 5/2 روز، ارﺗﻔﺎع ﺳﺎﻗﻪ 6/ 45 ﺳﺎﻧﺘﯽ ﻣﺘﺮ، ﺗﻌﺪاد ﺧﻮرﺟﯿﻦ در ﺑﻮﺗﻪ 8/23 ﻋﺪد، ﺗﻌﺪاد داﻧﻪ در ﺧﻮرﺟﯿﻦ 1/2 ﻋﺪد، وزن ﻫﺰار داﻧﻪ 95/0 ﮔﺮم و ﻋﻤﻠﮑﺮد داﻧﻪ ﺑﻄﻮر ﻣﺘﻮﺳﻂ 9/1174 ﮐﯿﻠﻮﮔﺮم در ﻫﮑﺘﺎر ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﻄﻠﻮب ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎﺑﺪ.
ﺗﻨﺶ ﺧﺸﮑﯽ
ﺑﻄﻮر ﻧﺴﺒﯽ ﻣﯿﺰان ﮐﺎﻫﺶ ﻋﻤﻠﮑﺮدﮔﯿﺎﻫﺎن زراﻋﯽ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﻮع ﺗﻨﺶ ﺑﯿﻦ 54 ﺗﺎ 82 درﺻﺪ ﻣﺘﻐﯿﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ. ﺗﻨﺶ ﺧﺸﮑﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺤﺪود ﮐﻨﻨﺪه رﺷﺪ و ﻋﻤﻠﮑﺮد ﮔﯿﺎﻫﺎن زراﻋﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺪود 40 ﺗﺎ 60 درﺻﺪ اراﺿﯽ ﮐﺸﺎورزی ﺟﻬﺎن را ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻗﺮار ﻣﯽ دﻫﺪ.
ﻣﺘﻮﺳﻂ ﮐﺎﻫﺶ ﻋﻤﻠﮑﺮد ﺳﺎﻟﯿﺎﻧﻪ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﮐﺸﺎورزی ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﺧﺸﮑﯽ در ﺟﻬﺎن ﺣﺪود 17 درﺻﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺎ ﺑﯿﺶ از 70 درﺻﺪ در ﺳﺎل ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﺑﺪ. در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ 7 درﺻﺪ از ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺟﻬﺎن در ﻣﻨﺎﻃﻘﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﮐﻤﺒﻮد آب ﻣﻮاﺟﻪ اﻧﺪ، زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ و اﯾﻦ ﻣﯿﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ 67 درﺻﺪ ﺗﺎ ﺳﺎل 2050 اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﺑﺪ .ﮐﻠﺰا ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﺴﯿﺎری از ﮔﯿﺎﻫﺎن زراﻋﯽ از ﺗﻨﺶ ﻧﺎﺷﯽ از ﮐﻤﺒﻮد آب ﻣﺘﺎﺛﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد، ﺑﻄﻮری ﮐﻪ ﻫﻢ در ﻣﺮﺣﻠﻪ رﺷﺪ روﯾﺸﯽ و ﻫﻢ در ﻣﺮﺣﻠﻪ رﺷﺪ زاﯾﺸﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻨﺶ ﮐﻢ آﺑﯽ ﺣﺴﺎس اﺳﺖ اﻣﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ را در ﻣﺮﺣﻠﻪ رﺷﺪ زاﯾﺸﯽ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ . در ﻣﺮﺣﻠﻪ رﺷﺪ روﯾﺸﯽ، ﺗﻨﺶ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺮ رﺷﺪ ﺳﺒﺰﯾﻨﻪ ای ﮔﯿﺎه ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻣﯽ ﮔﺬارد وﻟﯽ ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ، ﺗﻨﺶ ﺧﺸﮑﯽ ﺑﺮ روی ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻬﻢ از رﺷﺪ زاﯾﺸﯽ ﯾﻌﻨﯽ، ﭘﯿﺪاﯾﺶ و ﺗﺸﮑﯿﻞ ﮔﻞ، ﮔﺮده اﻓﺸﺎﻧﯽ و ﻟﻘﺎح و ﺗﺸﮑﯿﻞ داﻧﻪ اﺛﺮات ﺷﺪﯾﺪی ﻣﯽﮔﺬارد. ﺗﻨﺶ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﯿﺪاﯾﺶ و ﺗﺸﮑﯿﻞ ﮔﻞ از ﻣﯿﺰان ﻇﻬﻮر ﺳﻠﻮلﻫﺎی ﺑﻨﯿﺎدی ﮔﻞ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﻣﯽﮐﻨﺪ. ﺗﻨﺶ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﮔﺮده اﻓﺸﺎﻧﯽ و ﻟﻘﺎح،ﺗﻌﺪاد داﻧﻪﻫﺎ را ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽدﻫﺪ. ﺗﻨﺶ ﺧﺸﮑﯽ رﺷﺪ داﻧﻪﻫﺎی ﮔﺮده و رﺷﺪ ﻟﻮﻟﻪ ﮔﺮده در ﺧﺎﻣﻪ و ﺑﺎﻓﺖ ﺗﺨﻤﺪان و ﺗﺨﻤﮏ را ﻧﯿﺰ ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ.ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﭘﮋﻣﺮدﮔﯽ ﮐﻼﻟﻪ ﻣﺎﻧﻊ رﺷﺪ ﻟﻮﻟﻪ ﮔﺮده ﻣﯽﺷﻮد. اﺛﺮ ﺗﻨﺶ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺮﺷﺪن داﻧﻪﻫﺎ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺎرز اﺳﺖ ﭼﻮن ﻋﻤﻠﮑﺮد ﺑﺎﻟﻘﻮه ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ وزن و ﺗﻌﺪاد داﻧﻪ دارد ﮐﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﮔﺮده اﻓﺸﺎﻧﯽ ﮐﺎﻣﻞ و ﺗﺠﻤﻊ ﻣﻮاد ﻓﺘﻮﺳﻨﺘﺰی در داﻧﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ . ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ ﮐﻠﺰا اﺻﻮﻻً در ﻣﺮاﺣﻞ ﺟﻮاﻧﻪ زﻧﯽ، ﮔﻠﺪﻫﯽ و ﻣﯿﻮه دﻫﯽ ﺑﻪ ﺧﺸﮑﯽ ﺣﺴﺎس اﺳﺖ. آﺑﯿﺎری در ﻣﺮاﺣﻞ ﮔﻠﺪﻫﯽ و رﺷﺪ ﺧﻮرﺟﯿﻦ ﻫﺎ ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻌﺪاد ﺧﻮرﺟﯿﻦ در ﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ ﻣﯽ ﺷﻮد .
آبیاری کلزا ﺑﺮ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت رﺷﺪی، ﻋﻤﻠﮑﺮد داﻧﻪ و ﻋﻤﻠﮑﺮد روﻏﻦ ﮐﻠﺰا تاثیر می گذارد طوری که اﻓﺰاﯾﺶ دور آﺑﯿﺎری از 7 روز ﺑﻪ 14 و 28 روز موجب می شود ارﺗﻔﺎع ﺑﻮﺗﻪ، ﻗﻄﺮ ﺳﺎﻗﻪ، ﺗﻌﺪاد ﻏﻼف در ﺑﻮﺗﻪ، ﺗﻌﺪاد داﻧﻪ در ﻏﻼف، وزن داﻧﻪ و ﻋﻤﻠﮑﺮد داﻧﻪ ﮐﺎﻫﺶ قابل توجهی پیدا کنند. همچنین کمبود آب موجب کاهش مواردی مانند ﻣﺎده ﺧﺸﮏ ﮐﻞ، ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ، ﺗﻌﺪاد و اﻧﺪازه دانه ها، ﺗﻌﺪاد ﻏﻼف، وزن ﻫﺰار داﻧﻪ و در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﻋﻤﻠﮑﺮد داﻧﻪ نیز می شود. ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﮐﺎﻫﺶ ﻋﻤﻠﮑﺮد داﻧﻪ در زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ وقوع ﺗﻨﺶ آﺑﯽ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ی ﮔﻞ دﻫﯽ و ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﻤﻮ ﺧﻮرﺟﯿﻦ باشد، مشاهده می شود. با وقوع تنش آبی، ﮐﺎﻫﺶ ﻋﻤﻠﮑﺮد داﻧﻪ در مرحله ی ﮔﻞ دﻫﯽ و ﻧﻤﻮ ﺧﻮرﺟﯿﻦ ﺗﺎ ﺣﺪ زﯾﺎدی ناشی از ﮐﺎﻫﺶ ﺗﻌﺪاد ﻏﻼف ها و در مرحله ی ﭘﺮ ﺷﺪن داﻧﻪ ﺑﻪ ﮐﺎﻫﺶ وزن داﻧﻪ ها ﻣﺮﺗﺒﻂ اﺳﺖ. ﺗﻌﺪاد ﻏﻼف در ﺑﻮﺗﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ را ﺑﻪ ﺗﻨﺶ آﺑﯽ دارد( شکل 3 و شکل 4 و شکل 5).
.ﺷﮑﻞ 3: ﻋﻼﺋﻢ ﺗﻨﺶ ﺧﺸﮑﯽ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻏﻨﭽﻪ دﻫﯽ
ﺷﮑﻞ 4: ﻋﻼﺋﻢ ﺗﻨﺶ ﺧﺸﮑﯽ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﮔﻠﺪﻫﯽ
ﺷﮑﻞ 5: ﻋﻼﺋﻢ ﺗﻨﺶ ﺧﺸﮑﯽ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﮔﻞ و ﺧﻮرﺟﯿﻦ دﻫﯽ
ﺗﻨﺶ ﻏﺮﻗﺎﺑﯽ
ﺗﻨﺶ ﻏﺮﻗﺎﺑﯽ و ﺧﺸﮑﯽ دو ﻋﺎﻣﻞ اﺻﻠﯽ ﮐﺎﻫﺶ ﻋﻤﻠﮑﺮد ﮐﻠﺰا ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮدﮔﯽ ﮐﺸﺖ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮐﺸﻮر، اﺣﺘﻤﺎل وﻗﻮع ﻫﺮ دو ﻧﻮع ﺗﻨﺶ در ﻃﻮل دوره روﯾﺶ ﮐﻠﺰا وﺟﻮد دارد. ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺑﺮﺧﯽ از ﺳﺎل ﻫﺎ، رﺷﺪ و اﺳﺘﻘﺮار ﮔﯿﺎﻫﭽﻪ ﻫﺎی ﺟﻮان ﮐﻠﺰای زﻣﺴﺘﺎﻧﻪ در اﺑﺘﺪای ﻓﺼﻞ (ﭘﺎﯾﯿﺰ) در اﺛﺮ ﺑﺎرش ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ ﺑﺎران ﻣﺨﺘﻞ ﺷﺪه و ﯾﺎ ﺑﻪ ﮐﻠﯽ از ﺑﯿﻦ ﻣﯽ روﻧﺪ. ﺗﺎﺛﯿﺮ دوره ﻫﺎی ﻏﺮﻗﺎﺑﯽ 3 ﺗﺎ 30 روزه ﺑﺮ ﻣﯿﺰان ﮐﺎﻫﺶ ﻋﻤﻠﮑﺮد ﮐﻠﺰا، ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﺮاﯾﻂ اﻗﻠﯿمی و ﻣﺮﺣﻠﻪ رﺷﺪی ﮔﯿﺎه، ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ .ﺑﺮوز ﺗﻨﺶ ﻏﺮﻗﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﻣﺪت 3 ﺗﺎ 4 ﻫﻔﺘﻪ، ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﮐﺎﻫﺶ ارﺗﻔﺎع ﺑﻮﺗﻪ، کاهشﺗﻌﺪاد ﺑﺮگ ﻫﺎی ﺳﺒﺰ، کاهش ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ ﻫﺎ و کاهش وزن ﺧﺸﮏ ﮐﻞ ﮔﯿﺎﻫﭽﻪ ﻫﺎی ﮐﻠﺰای زﻣﺴﺘﺎﻧﻪ می شود. ﮐﻤﺒﻮد ﻣﻮاد ﻏﺬاﯾﯽ و ﻇﻬﻮر ﻋﻼﺋﻢ سمی شدن ﺑﺮﺧﯽ ﻋﻨﺎﺻﺮ، ﻋﺎﻣﻞ اﺻﻠﯽ ﮐﺎﻫﺶ رﺷﺪ کلزا در ﺧﺎك ﻫﺎی ﻏﺮﻗﺎب می باشد. وﻗﻮع ﻏﺮﻗﺎب موجب کاهش دﺳﺘﺮﺳﯽ ﮔﯿﺎه ﺑﻪ ﯾﻮن ﻫﺎی موجود در خاک به ویژه ﻧﯿﺘﺮوژن، ﻓﺴﻔﺮ، ﮐﻠﺴﯿﻢ و ﭘﺘﺎﺳﯿﻢ ﻣﯽ ﺷﻮد . ﻣﺤﻠﻮل ﭘﺎﺷﯽ ﮔﯿﺎﻫﭽﻪ ﻫﺎی ﮐﻠﺰا ﺑﺎ ﯾﻮﻧﯿﮑﻮﻧﺎزول، می تواند تا حدودی موجب ﮐﺎﻫﺶ ﺧﺴﺎرت ﺗﻨﺶ ﻏﺮﻗﺎﺑﯽ در آﻧﻬﺎ ﺷﻮد . اوﻟﯿﻦ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﺗﻨﺶ ﻏﺮﻗﺎﺑﯽ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺗﻨﺶ ﺧﺸﮑﯽ، اﺑﺘﺪا ﺑﺮ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﮔﯿﺎه ﻇﺎﻫﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد. در ﺧﺎك ﻫﺎی ﻏﺮﻗﺎﺑﯽ، اﻧﺘﺸﺎر اﮐﺴﯿﮋن ﺑﻪ ﺳﻮی رﯾﺸﻪ ﻫﺎ آن ﻗﺪر ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽ ﯾﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﻓﺖ ﻫﺎی رﯾﺸﻪ را در ﺷﺮاﯾﻂ ﮐﻤﺒﻮد اﮐﺴﯿﮋن ﻗﺮار ﻣﯽ دﻫﺪ .ﺣﺴﺎس ﺗﺮﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ رﺷﺪ ﮔﯿﺎه ﮐﻠﺰا ﺑﻪ ﺗﻨﺶ ﻏﺮﻗﺎﺑﯽ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﮔﯿﺎﻫﭽﻪ ای اﺳﺖ.
ﺗﻨﺶ و ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﺬاﯾﯽ
ﺗﻨﺶ ﺧﺸﮑﯽ و ﺷﻮری موجب اختلال در دﺳﺘﺮﺳﯽ، اﻧﺘﻘﺎل و ﺗﻮزﯾﻊ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﻌﺪﻧﯽ در ﮔﯿﺎﻫﺎن می شود و ﮐﺎرآﯾﯽ ﺟﺬب ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﻌﺪﻧﯽ را دﭼﺎر اﺧﺘﻼل ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ.ﺗﻨﺶ ﺧﺸﮑﯽ ﻋﻤﻮﻣﺄ ﺟﺬب ﻧﯿﺘﺮوژن، ﭘﺘﺎﺳﯿﻢ، ﻣﻨﯿﺰﯾﻢ، ﺳﺪﯾﻢ و ﮐﻠﺮﯾﺪ را اﻓﺰاﯾﺶ و ﺟﺬب آﻫﻦ و ﻓﺴﻔﺮ را ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽ دﻫﺪ.ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﺬاﯾﯽ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﯽ در ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﮔﯿﺎه ﺑﻪ ﺗﻨﺶ ﺧﺸﮑﯽ و ﺷﻮری دارند. ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﺬاﯾﯽ از ﻗﺒﯿﻞ ﻧﯿﺘﺮوژن، ﻓﺴﻔﺮ، ﻣﻨﯿﺰﯾﻢ ﺑﺮای ﺣﻔﻆ ﮐﺎراﺋﯽ ﻣﺼﺮف آب و ﭘﺘﺎﺳﯿﻢ ﺑﺮای ﮐﻨﺘﺮل ﺗﻠﻔﺎت آﺑﯽ از ﮔﯿﺎه ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﯽ به عهده دارند.
ﭘﺘﺎﺳﯿﻢ ﺑﻌﺪ از ﻧﯿﺘﺮوژن ﻣﺘﺤﺮك ﺗﺮﯾﻦ ﻋﻨﺼﺮ ﻏﺬاﯾﯽ در ﮔﯿﺎه ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و از اﻧﺪام های ﭘﯿﺮ ﺑﻪ اﻧﺪام های ﺟﻮاﻧﺘﺮ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد.در ﺷﺮاﯾﻂ ﮐﻤﺒﻮد ﭘﺘﺎﺳﯿﻢ، ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ ﮔﯿﺎﻫﺎن ﺑﻪ ﺗﻨﺶ ﻫﺎی ﻣﺤﯿﻄﯽ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ.ﭘﺘﺎﺳﯿﻢ ﻧﻘﺶ ﻋﻤﺪه ای در ﺗﻨﻈﯿﻢ روزﻧﻪ ای ﺑﺮگ دارد، بنابراین ﮔﯿﺎﻫﺎنی که ذخیره کافی از ﭘﺘﺎﺳﯿﻢ داشته باشند، آب ﮐﻤﺘﺮی را به دلیل تعریق از دﺳﺖ ﻣﯽ دﻫﻨﺪ.
ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﯾﻂ ﺗﻨﺶ ﺳﺮﻣﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻏﻠﻈﺖ ﭘﺘﺎﺳﯿﻢ در ﮔﯿﺎه در داﻣﻨﻪ ای از ﻣﺼﺮف ﻟﻮﮐﺲ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ، ﮔﯿﺎه ﺑﻬﺘﺮ ﻋﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ . ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺑﺮرﺳﯽ ﻫﺎی ﻣﺘﻌﺪد ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺼﺮف ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﭘﺘﺎﺳﯿﻢ ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﯾﻂ ﺗﻨﺶ رﻃﻮﺑﺘﯽ اﻓﺰاﯾﺶ و ﺑﻬﺒﻮد ﻋﻤﻠﮑﺮد داﻧﻪ و ﻣﺎده ﺧﺸﮏ را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل داﺷﺘﻪ است.
اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﯿﺘﺮوژن ﺳﺒﺐ ﻣﯽ ﮔﺮدد ﺗﺎ ﮔﯿﺎه ﻣﺮﺣﻠﻪ رﺷﺪ روﯾﺸﯽ را ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ و ﻗﺪرت ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺳﭙﺮی ﻧﻤﺎﯾﺪ و بدین ترتیب ﺧﺴﺎرت ناشی از ﺗﻨﺶ ﺧﺸﮑﯽ کاهش یابد.
ﺑﺎ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎی ﺧﺎﮐﯽ ﭼﻮن، ﻓﻘﺮ ﻣﻮاد آﻟﯽ و ﻣﻌﺪﻧﯽ، ﻣﺼﺮف ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ و ﻧﺎﻣﺘﻌﺎدل ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﻌﺪﻧﯽ در اراﺿﯽ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﮔﺮم از ﯾﮏ ﻃﺮف و ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﺘﻮاﻟﯽ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺑﺪون ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻐﺬﯾﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎﻻﺧﺺ ﭘﺘﺎﺳﯿﻢ در ﺷﺮاﯾﻂ ﺗﻨﺶ و ﻋﺪم ﺗﻨﺶ در ﮐﻠﺰا ﺑﺴﯿﺎر ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﯿﺖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ.
ﺷﮑﻞ 6: ﻋﻼﺋﻢ ﺗﻨﺶ ﮔﺮﻣﺎ ﺑﺮ روی ﻏﻼف و داﻧﻪ و ﺑﻮﺗﻪ ﮐﻠﺰا
منابع و مطالعات بیشتر:
دکتر ﺣﻤﯿﺪ رﺿﺎ ﻓﻨﺎﯾﯽ، دکتر ﻣﻨﺼﻮر ﺳﺎراﻧﯽ ، اصول فنی و کاربردی کاشت کلزا ، مدیریت هماهنگی ترویج کشاورزی، 1393
دکتر امینی، دﺳﺘﻮرﮐﺎر ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺗﻠﻔﯿﻘﯽ آﻓﺎت، ﺑﯿﻤﺎرﯾﻬﺎ و ﻋﻠﻔﻬﺎی ﻫﺮز در زراﻋﺖ ﮐﻠﺰا، ﺳﺎزﻣﺎن ﺣﻔﻆ ﻧﺒﺎﺗﺎت، 1386
دکتر هوشنگ آﻟﯿﺎری، دکتر فریبرز شکاری ، داﻧﻪ ﻫﺎی روﻏﻨﯽ، زراﻋﺖ و ﻓﯿﺰﯾﻮﻟﻮژی اﻧﺘﺸﺎرات ﻋﻤﯿﺪی، 1379.
-Albarrak, Kh. M. 2006. Irrigation Interval and nitrogen level effects on growth and yield of Canola (Brassica napus L .). Sci. J. King Faisal University. 7: 87-99.
