مدیریت آبیاری باغ های انگور

مدیریت آبیاری باغ های انگور

رشـد روزافـزون جمعیـت، توسـعۀ اراضـی کشـاورزی در مناطـق خشـک و نیمـه خشـک جهـان، گسـترش صنایـع، توزیـع ناهمگـون زمانـی و مکانـی آب شـیرین بـه لحـاظ کمّـی و نیـز محدودیـت هـا و مشـکلات روزافـزون کیفـی منابـع آبـی در بسـیاری از کشـورها، از جملـه ایـران، تأمیـن آب مطمئـن را بـه یکـی از چالـش هـای اساسـی قـرن حاضـر تبدیـل کـرده اسـت. خسـاراتی کـه گرمـا و کمبـود آب بـر محصـولات زراعـی و باغـی از جملـه بـر درختـان انگـور تحمیـل مـی کننـد، بـر کسـی پوشـیده نیسـت.

در چنـد سـال اخیـر مشـکل کـم آبـی بـه صـورت تهدیـدی جـدی بـرای تولیـد ایـن محصـول بـا ارزش در کل ایـران مطـرح شـده اسـت. انگـورکاران معمـولاً بـا کاهـش تعـداد دفعـات آبیـاری بـا ایـن مشـکل مبـارزه مـی کننـد کــه نتیجــۀ ایــن کار، کاهــش کمیــت و کیفیــت محصــول اســت. حتــی در مناطقـی کـه میـزان بارندگـی متوسـط آن هـا بیـن 400 تـا 600 میلـی متـر در سـال اسـت، بـه دلیـل پراکندگـی بارندگـی ممکـن اسـت تاکسـتان هـا بـا مشـکل کمبـود آب مواجـه باشـند. ایـن گونـه مناطـق ممکـن اسـت بـرای کاشـت انگـور دیـم (بـدون آبیـاری) مناسـب نباشـند. عمـدۀ بارندگـی در دورۀ خــواب انگــور صــورت مــی گیــرد و در دورۀ رشــد گیــاه، بارندگــی مناســبی کـه نیـاز آبـی را تأمیـن کنـد، وجـود نـدارد. لـذا، بـا توجـه بـه بحـران آب ،تعییـن زمـان هـای مناسـب آبیـاری باغـات انگـور و کنتـرل حجـم آبیـاری بـرای صرفـه جویـی در مصـرف آب امـری ضـروری اسـت.

مهمترین مشخصات گیاه شناسی انگور 

·                 درختچـه ای بالارونـده اسـت کـه بـه کمـک پیچـک هـای خـود به سـهولت از موانـع و درختـان مجـاور بـالا مـی رود.

·                 سـاقه اش گـره دار و دارای بـرگ هـای متنـاوب، پنـج بخشـیِ دندانـه دار و بـه رنـگ سـبز تیـره اسـت.

·                 دارای گل های کوچک و مجتمع است که به صورت خوشه ای ظاهر می شوند.

·                 میوه اش گوشـت دار اسـت و به تناسـب نژادهای مختلف، رنگ های متفاوتی دارد کـه پـس از رسـیدن، دارای طعمی شـیرین و ملایم اسـت و به دو نـوع دانه دار و بـی دانه نیز تقسـیم می شـود.

·                 نیـاز بـه اقلیـم گـرم و معتـدل دارد کـه بـه دلیـل سیسـتم ریشـه ای عمیق ،تحمـل کمبـود آب در مناطق خشـک را دارد.

·                 در شـرایط گـرم و خشـک، گـرده افشـانی و میـوه دهـی آن بـه مراتـب بهتـر انجـام مـی شـود.

اقلیم و خاک باغات انگور

 فصـل رشـد انگورهـای ایرانی بلندمدت اسـت و بـه صورت نسـبی درجه حرارت بـالا در تابسـتان و رطوبـت نسـبی پاییـن، فصـل رشـد بـدون بارندگـی و همچنین زمسـتان ملایـم بـرای آن ها مناسـب اسـت. کیفیـت داخلی حبـه های انگـور تحت تأثیـر اقلیـم تغییـر می کنـد. آب وهوای خنـک معمـولاً در افزایش ترشـی و کاهش قنـد مؤثـر اسـت، درحالـی کـه درجـه حرات بـالا در تابسـتان باعـث افزایـش قند و کاهـش ترشـی آن مـی شـود. رطوبـت بـه سـبب بیمـاری هـای قارچـی مهـم ترین عامـل محدودکنندۀ توسـعۀ کشـت انگور اسـت. در واقـع، این میـوه در مناطقی که حداکثـر دمـای آن بیـش از 40 درجه سـانتی گـراد و حداقل آن کمتـر از 15 درجه زیـر صفر نباشـد، بهتر رشـد مـی کند.

 عمـر درخـت انگـور بـه طـور متوسـط 75 تـا 80 سـال اسـت. درخـت انگـور بـه سـرمای زمسـتانی نیـاز دارد، بـرای تأمیـن ایـن نیـازِ سـرمایی دمایـی بیـن 7 تـا 10 درجـۀ سـانتی گـراد بـه مـدت 2 تـا 3 مـاه لازم اسـت. انگـور در برابـر سـرما مقـاوم نیسـت. در فصـل زمسـتان دمـای تـا 18- درجـۀ سـانتی گـراد را تحمـل مـی کنـد، چراکـه دمـای پاییـن تـر از ایـن میـزان موجـب خشـک شـدن شـاخه هـای آن مـی شـود. انگـور در اغلـب خـاك هـا رشـد مـی کنـد و محصـول مـی دهـد و محدودیـت هـای معمـول خـاك (بـا میـزان شـوری و قلیایـی نسـبی) را بـه خوبـی تحمـل مـی کنـد.

انگور در مناطقی با خاک های دارای زه کشی عمیق و مواد آلی فراوان که دمای حداکثری آن بیش از ۴۰ درجۀ سانتی گراد و حداقلی آن کمتر از ۱۵ درجه زیر صفر نباشد، بهترین رشد را دارد.

انگـور به آهک خاك حسـاس نیسـت و در خـاك های حاوی بیـش از 40 درصد آهـک بـه خوبی رشـد مـی کند؛ اما تـا حد امـکان باید از خـاك های سـنگین فاقد زه کشـی و خـاك هـای قلیایـی همـراه بـا نمـک فـراوان پرهیـز کنیـد. خـاك های عمیـق بـا زه کشـی خـوب و مـواد آلی فـراوان برای رشـد انگور بسـیار مناسـب اند .انگـور در طـول زمسـتان نیـز بـه آب نیـاز دارد و مـی تـوان کمبـود بارندگـی را از طریـق آبیـاری جبـران کرد. ریـزش باران طی فصل رشـد باعث پوسـیدگی ریشـۀ انگـور مـی شـود. بـه ایـن ترتیـب، عـلاوه بر طـول فصـل رشـد و فصل زمسـتان ،منطقـۀ کشـت انگـور بایسـتی فاقـد بـاران در فصل تابسـتان بـه ویـژه در ماه های خـرداد، تیـر و مرداد باشـد.

نیاز آبی انگور

عمـق نفـوذ ریشـه هـای انگـور در خـاك بـه نـوع خـاك بسـتگی دارد. بـرای نمونـه، در خـاك هـای رسـی و سـنگین حداکثـر تـا عمـق 90 سـانتی متـر و در خــاك هــای متوســط رســی- شــنی تــا عمــق 5/3 متــر نفــوذ مــی کند. نفــوذ ریشـه هـای انگـور در خـاك هـای بسـیار سـبک و تقریبـاً شـنی تـا عمـق 6 متـر و بیشـتر هـم دیـده شـده اسـت. همچنیـن مقـدار آب مـورد نیـاز بـرای رشـد و نمو انگـور بـه مقـدار تبخیـر در محـل، مرحلـۀ رشـد گیـاه، درصـد پوشـش گیاهـی تـاج درخـت انگـور و مقـدار بارندگـی در طـول فصـل رشـد بسـتگی دارد. درخـت انگـور از خردادمـاه تـا آخـر شـهریورماه کـه ممکـن اسـت تـا نیمـۀ مهرمـاه هـم طـول بکشـد، بـه آبیـاری نیـاز دارد. هـر درخـت انگـور در روش جـوی پشـته ای تقریبـاً 100 لیتـر آب در هفتـه نیـاز دارد.

بـه طورکلـی، نیـاز آبـی خالـص انگـور بـر حسـب منطقـه و رقـم، بیـن 5 تـا 7 هـزار مترمکعـب بـرای هـر هکتـار در سـال اسـت. در هـر بـار آبیـاری، میـزان آب بایـد بـه انـدازه ای باشـد کـه خـاك تـا عمـق 1 تـا 1/5 متـری کـه محـل انتشـار ریشـه اسـت، مرطـوب شـود. زمـان اولیـن آبیـاری در مناطـق سردسـیر بـه طورمعمـول در اوایـل تابسـتان اسـت؛ همچنیـن در مناطـق معتـدل، در اوسـط بهـار و در نواحـی گـرم و خشـکِ کویـری هـم نیمـۀ اول بهـار اسـت. نیـاز تـاك بـه آب و تنظیـم زمـان آبیـاری را مـی تـوان از روی پژمردگـی بـرگ هـا و تغییـر رنـگ آن هـا تشـخیص داد .

مدیریت آبیاری در باغات انگور

مدیریـت آبیـاری روشـی مهـم بـرای تولیـد بهینۀ انگـور در نقـاط مختلـف دنیا بـه شـمار مـی رود. بـه کارگیـری بهترین شـیوه هـای مدیریت آبیـاری بـه باغداران انگـور کمـک می کند تا تولیدشـان همچنان باکیفیت، سـودآور و پایـدار باقی بماند .آبیـاري باغـات انگـور بـر اسـاس نیاز آبی و بسـته بـه مراحـل فنولوژیکـی )تغییرات صفـات کمّـی و کیفـی در مراحل رشـد حبۀ انگـور( می تواند در زمـان های مختلف انجـام شـود. بـه هرحـال، اهمیـت آبیـاری و مقـدار آبیـاری در هـر یـک از مراحـل فنولوژیکـی خصوصـاً در مرحلـۀ رشـد حبـه هـا و پـس از رنـگ گیـری حبـه ها در افزایـش انـدازۀ آن هـا و بـه مراتـب خوشـه هـا، همچنیـن ارتقای کیفیـت محصول می توانـد مؤثر باشـد.

برنامه ریزی آبیاری

برنامه ریزی آبیاری یکی از روش های مرسوم برای بهبود کارایی مصرف آب در باغ ها، از طریق تعیین میزان و زمان آبیاری، محسوب می شود. برای بهبود مدیریت آبیاری در باغ انگور، باغ داران باید زمان مناسب آبیاری را تشخیص دهند و مقدار آبیاری لازم را تعیین کنند. شیوه های متعددی در آبیاری برای رسیدن به این منظور وجود دارد که دو مورد آن عبارتند از: (1) استفاده از روش های اندازه گیری رطوبت خاك، و( 2) استفاده از داده های هواشناسی و اندازه گیری دمای سطح برگ.

برنامــه ریــزی آبیــاری نیــز عبــارت اســت از: کاهــش هزینــه هــای انــرژی و آب، کنتـرل رشـد رویشـی بیـش ازحـد، کاهـش هزینـۀ داربسـت هـا و هزینـۀ حـذف بـرگ هـای اضافـی، کاهـش حساسـیت بـه بیمـاری هـا، افزایـش کیفیـت محصـول، کاهـش مخاطـرات محیطـی و کاهـش هدررفـت و آب شـویی کودهـا.

مراحـل اصلی رشـد انگـور و درصد آب مورد نیاز سـالانه در هـر مرحله به صورت زیر است:

1-        مرحلۀ جوانه زنی تا گل دهی ،9 درصد؛

2-        مرحلۀ گل دهی تا تشکیل میوه ،6 درصد؛

3-        مرحلۀ تشکیل تا رنگ گیری میوه ،35 درصد؛

4-        مرحلۀ رنگ گیری تا برداشت میوه ،36 درصد؛

5-        مرحلۀ برداشت میوه تا ریزش برگ ،14 درصد.

تعیین زمان آبیاری

تحقیقـات نشـان داده اسـت کـه بـه جـای آبیـاری بـاغ انگـور بـا یـک دور آبیــاری ثابــت )کــه معمــولاً براســاس مــدار آبیــاری انجــام مــی شــود(، انجــام آبیـاری در 4 مرحلـۀ فنولوژیکـی )تغییـرات صفـات کمّـی و کیفـی در مراحـل رشـدی حبـۀ انگـور( رشـد گیـاه صـورت مـی گیـرد کـه عبـارت اسـت از: زمـان ظهـور گل آذیـن، میـوه بسـتن ، رشـد حبـه هـا )حـدود 25 روز پـس از میـوه بسـتن(، و مرحلـۀ رنـگ گیـری میـوه ؛ لـذا تعییـن زمـان آبیـاری پـس از مرحلـۀ رنـگ گیـری میـوه، بیشـترین عمکـرد را دارد و باعـث صرفـه جویـی در مصـرف آب نیـز مـی شـود (شـکل 1 و 2)

 

شکل 1. علائم ظهور گل آذین

 

شکل2- مرحله تشکیل میوه

بنابرایــن بــاغ دار انگــور بایــد در زمــان هــای یادشــده (زمــان وقــوع مرحلــۀ فنولوژیکـی) بـاغ را آبیـاری کنـد. تعییـن دقیـق زمـان وقـوع هـر یـک از مراحـل فنولوژیکـی در هـر منطقـه بایـد بـر اسـاس مشـخصات رشـد و نمـو و مشـخصات ظاهـری گیـاه و بـه تشـخیص بـاغ دار باشـد (شـکل 3 و 4).

شکل 3. مرحلۀ رشد حبه ها

 

 

شکل4- مرحله رنگ گیری میوه

امـا آبیـاری بـاغ انگـور قبـل از مرحلـۀ گل آذیـن و پـس از برداشـت محصول تا اتمـام بـرگ ریـزی پاییـزه بایـد بر اسـاس جدول نیـاز آبی انجام شـود (جـدول 1). آبیـاری در بـاغ هـای با خاك رسـی هـر 10 روز یک بـار کفایت می کنـد. در خاك های شـنی و بافـت سـبک این زمان بایـد کوتاه تر شـود، زیرا تبخیـر زیاد و کمبـود ظرفیت نگهـداری آب از ویژگـی هـای این خاك هاسـت.

بهترین شیوۀ آبیاری باغات انگور

تحقیقـات نشـان داده اسـت کـه بهتریـن شـیوۀ آبیـاری، روش آبیـاری قطره ای اسـت، چراکـه باعـث افزایـش عملکرد و کیفیـت انگور می شـود. در کل، نـکات زیر در خصـوص کاربـرد سـامانۀ آبیـاری قطـره ای در باغـات انگـور توصیه می شـود:

1-        باتوجـه بـه فاصلـۀ کـم بیـن ردیـف هـا و نیـز فاصلـۀ تـاك هـا روی ردیف ها (معمـولاً 3 در 2 متـر) توصیـه مـی شـود کـه بـرای هـر ردیـف یـک خـط لولـه در نظـر بگیریـد. روی هـر خـط لولـه بـه فاصلـۀ هر یک متـر یک قطـره چکان بـا دبی متناسـب بـا نـوع خـاك انتخـاب کنیـد. در ایـن زمینـه بـرای خـاك هـای رسـی و سـنگین قطـره چـکان بـا دبـی هـای کمتـر( 4 لیتـر در سـاعت) و برای خـاك های متوسـط و سـبک از قطـره چـکان هـای بـا دبـی بیشـتر(6 یـا 8 لیتـر در سـاعت) اسـتفاده کنید.

2-        در سـال هایـی کـه کمبـود آب جدی نیسـت، آبیـاری کامل انجام شـود و در سـال هایـی کـه با کمبـود آب مواجه هسـتیم، کابـرد 75 درصـد نیاز آبـی )با توجه بـه تأثیـر ناچیـزی که بر میـزان عملکـرد دارد( توصیه می شـود.

3-        بـا شناسـایی بـاغ داران موفـق در زمینۀ کاربرد سـامانه های آبیـاری قطره ای ،سـایر کشـاورزان و بـاغ داران را بـرای انتخـاب این سـامانه ها یاری دهیـم. همچنین در مناطقـی که سیسـتم ناموفق بوده اسـت، دلایلش بررسـی شـود تا بـرای رفع آن در طـرح های آینـده اقدامات لازم انجام شـود.

توصیه های ترویجی کاربردی

1-        بـرای دسـتیابی بـه بیشـترین عملکـرد و بهتریـن کیفیـت میـوه، آبیـاری بـاغ انگـور در 4 مرحلـه یعنـی در زمـان ظهـور گل آذیـن، میـوه بسـتن، رشـد حبـه هـا و پـس از مرحلـۀ رنـگ گیـری میـوه توصیـه مـی شـود.

2-        حسـاس تریـن مراحـل رشـد انگـور مراحـل رشـد حبـه هـا و مرحلـۀ پـس از رنـگ گیـری حبـه هاسـت، بنابرایـن در شـرایط کمبـود آب توصیـه مـی شـود آبیـاری در ایـن دو مرحلـه حتمـاً انجـام شـود.

3-        مطالعـات نشـان داده اسـت کـه بـا اعمـال 25 درصـد تنـش آبـی (تأمیـن  75درصـد نیـاز آبـی انگـور)مـی توانیـم بـدون بـروز صدمـات جـدی ناشـی از کـم آبـی، عملکـرد و کیفیـت میـوۀ مناسـبی در اغلـب ارقـام انگور داشـته باشـیم .لـذا در شـرایط کـم آبـی، در تمـام مراحـل آبیـاری انگـور مـی تـوان نسـبت بـه کاهـش 25 درصـد میـزان آبیـاری اقـدام کـرد.

4-        در صـورت تشـدید شـرایط کـم آبی و نبـود آب لازم بـرای آبیاری تاکسـتان ،مـی تـوان بـا ایجـاد جـوی آب یـک طرفـه فقـط یـک طـرف درختـان را آبیـاری کنیـم و درختـان را از صدمـات جـدی کـم آبـی حفـظ کنیـم.

5-        حـذف شـاخه هـای علفـی بـدون خوشـه، پاجـوش هـا و نـرك هـای اضافـی داخـل تـاج درخـت که باعـث افزایش تعـرق و مصرف آب میشـود، در هرس سـبز توصیـه مـی شـود. ایـن کار بایـد در همـان مراحـل اولیـۀ فصل رشـد انجام شـود.

6-        مبـارزه بـا علـف هـای هـرز یـک و چندسـاله بـه صـورت مکانیکـی و ریختن بقایـای خشـک شـدۀ آن هـا در پـای بوتـه هـا و وسـط ردیـف هـا بـه عنـوان مالـچ طبیعـی بـرای کاهـش میـزان تبخیـر از سـطح خـاك توصیـه مـی شـود.

7-        در شـرایط کـم آبـی باتوجـه بـه کمبـود رطوبـت در خـاك، در هـرس اول فصــل رشــد از نگهــداری زیــاد شــاخه هــای بــارده و مصــرف کننــدۀ آب روی درخـت خـودداری شـود و هـرس بـه شـیوۀ مناسـب تـا انـدازه ای اعمـال شـود کـه درخـت توانایـی تأمیـن آب مـورد نیـاز شـاخ و بـرگ و خوشـه هـای میـوه را داشـته باشـد.

8-        در زمـان هـرس سـبز تابسـتانه نیـز دقـت شـود کـه فقـط شـاخ و بـرگ اضافــی را حــذف کنیــد و از بازکــردن بیــش ازحــد روی خوشــه هــا خــودداری کنیـد، زیـرا حـرارت زیـاد آفتـاب میـوه هـا را مـی سـوزاند و بازارپسـندی خـود را از دسـت مـی دهنـد.

9-        عـلاوه بـر اسـتفاده از سـایر کودهـای مـورد نیـاز درخـت انگـور، مصـرف سـولفات پتاسـیم بـه میـزان 150 گـرم و کـود حیوانـی بـه میـزان  7500 گـرم بـرای هـر درخـت، بـرای افزایـش مقاومـت گیـاه بـه خشـکی و همچنیـن ارتقـای ظرفیـت نگهـداری آب در خـاك کامـلاً مفیـد و قابـل توصیـه اسـت.

10-      در شـرایط کـم آبـی، کاهـش میـزان میـوۀ درخـت بـه طریـق تنـک کردن خوشـه هـا بـرای کاهـش مصـرف آب مفیـد اسـت کـه در زمـان ظهـور خوشـه ها بایـد انجام شـود.

11-      آبیـاری در بـاغ هـا با خاك های رسـی هـر 10 روز یک بار کفایـت می کند ،امـا در خـاك هـای شـنی و بافت سـبک این زمـان باید کوتاه تر شـود؛ زیـرا گیاه در ایـن خـاك ها بـا تبخیر زیاد و کمبـود ظرفیت نگهداری آب روبروست.

 

منابع و مطالعات بیشتر:

دکتر محمد کریمی، برنامه ريزی آبياری در باغات انگور، معاونت ترویج، نشر آموزش کشاورزی، 1396

تراب امیر قاسمی، کاشت، داشت و برداشت انگور، انتشارات آیندگان، 1381

عنایت الله تفضلی، جمشید حکمتی، باغبانی علمی و عملی انگور، انتشارت علم کشاورزی ایران، 1391

 

 

 

1 سال پیش بازدید722

دیدگاه کاربران فیداست

لطفا دیدگاه خود را به اشتراک بگذارید