پرورش درخت سنجد

پرورش درخت سنجد

پرورش و نگهداری درخت سنجد

سنجد با نام علمی(Elaeagnus angustifolia )  به طور خودرو در مناطق استپی ایران مشاهده می­ شود. از ویژگی های خاص سنجد می توان به مقاومت بالای آن در برابر خشکی و سرما؛ جلوگیری از فرسایش و جابجایی خاک، رشد بسیار سریع و عمر طولانی اشاره کرد. ریشه سنجد باعث حاصلخیز تر شدن خاک می­ شود. از آنجایی که آب مورد نیاز سنجد، یک سوم بادام دیم است، درخت سنجد می ­تواند نقش بسیار موثری در به تعویق انداختن خشکسالی داشته باشد. سنجد؛ از درختان مناسب برای احداث بادشکن است. از درخت سنجد و میوه در صنایع غذایی، بهداشتی؛ عطر سازی و دارویی و صنعت چوب استفاده می­ شود. سنجد یک میوه کم کالری است که به شکل تازه خوری مصرف می­ شود.

سنجد در نواحی سرد و معتدل رشد می­ کند و با اغلب نقاط کره زمین؛ سازگار می ­باشد. ارتفاع درخت سنجد بین 5-7 متر است (شکل 1). در برخی گونه­ ها روی ساقه؛ خار وجود دارد. ساقه؛ برگ و جوانه­ های درخت از فلس­های کوچکی به رنگ خاکستری پوشیده شده هستند. برگ­ های سنجد کاملا کشیده و بدون دندانه است. رنگ رویی برگ؛ سبز تیره و قسمت زیرین آن خاکستری است. گل­ های آن بسیار معطر و به رنگ ­های زرد، سفید و خاکستری است (شکل 2). گلدهی سنجد؛ از اواسط تا اواخر بهار می ­باشد. گل­ها به شکل نر، ماده یا حد واسط می ­باشند. سنجد دارای میوه­ هایی به رنگ قرمز-نارنجی با طعم شیرین است که در پاییز می ­رسند.

شکل 1) درخت سنجد

شکل 2)  قسمت ­های مختلف سنجد (شاخه، برگ و گل)

سنجد نسبتا دیر گل است به طوری که دو ماه بعد از رفع سرمای بهاره گل می­دهد. سه نوع سنجد در سراسر دنیا وجود دارد که 2 نوع هلاگنوس و هیپوفار در ایران مشاهده می­ شود. سنجد هلاگنوس، دارای برگ­ هایی پهن و میوه­ های درشت، ارتفاع بلند و بدون خار است. شاخه­ ها و تنه درخت انعطاف­ پذیر بوده و روی ریشه برجستگی ­هایی وجود دارد که دارای میکوریزا می­ باشند و ازت جوی را تثبیت می ­کند.

شرایط مناسب رشد و پرورش درخت سنجد

دما: سنجد در اکثر نقاط ایران قابل کشت است و در برابر دامنه وسیعی از دما مقاوم است؛ به طوری که می­ تواند از دمای 38 - درجه در زمستان و گرمای 48 درجه­ی فصل تابستان را تحمل کند. تنها محدودیت کاشت سنجد؛ رطوبت بالای 65 درصد است که باعث ریزش گل ­های سنجد شده و مانع تشکیل میوه می­ شود. زمستان­ های بسیار سرد همراه با بادهای سرد و خشک باعث خشک شدن سرشاخه ­های درخت سنجد می ­شود.

نور: این گیاه؛ بسیار نورپسند است و حداقل به 6-8 ساعت نور مستقیم آفتاب نیاز دارد. سایه و نور کم باعث عدم تشکیل گل و میوه و مانع رشد گیاه می ­شود، در محیط کم نور، برگ­ها و ساقه ­ها؛ بلند و نازک شده و فاصله برگ ­ها از هم افزایش پیدا می ­کند. 

خاک: سنجد را در اکثر خاک­ ها می توان پرورش داد. کشت سنجد در خاک­ های سنگین با بافت متوسط، کوهپایه ­ای با سنگریزه زیاد و شیب دار سنگلاخی و فقیر، موفقیت ­آمیز بوده است. نکته­ی مهمی که باید توجه شود این است که خاک محل کاشت، از زهکشی مناسبی برخوردار باشد؛ زیرا تجمع آب و عدم تهویه مناسب باعث پوسیدگی ریشه می ­شود. کاشت گیاه در مناطق کوهپای­ه ای از لحاظ اقتصادی قابل توجه است. سنجد قابلیت رشد در زمین­ های خشک و شور و خاک ­های قلیایی را دارد و در مناطقی با آب شور نیز رشد و تولید قابل توجهی داشته است. سنجد نیاز به کود دهی زیادی ندارد و استفاده از 10-20 تن کود حیوانی پوسیده و نیز کود شیمیایی به میزان محدود توصیه می­ گردد.

باد: سنجد در برابر باد مقاومت خوبی دارد و در بسیاری از مناطق به عنوان بادشکن، کشت می­ شود.

تکثیر سنجد

تکثیر سنجد با بذر:

بذرهایی که بدون تیمار کاشته شوند، بعد از یک سال و نیم جوانه می ­زنند. تمامی گوشت میوه قبل از کاشت باید از هسته جدا شود (شکل 3). هسته­ ها را در آبان ماه در مخلوطی از خاک اره یا پیت­ ماس مرطوب قرار می­ دهند و به مدت یک ماه در دمای معمولی اتاق نگه می­ دارند. سپس به مدت 3 ماه در دمای 1-5 درجه سانتی­ گراد قرار می­ گیرد. در نهایت در ترکیب خاکی شن و خاکبرگ کاشته می­ شود. گلدان حاوی بذرها باید در مکانی روشن و دمای 24 درجه سانتی ­گراد نگهداری شود. باید از خشک شدن سطح خاک گلدان جلوگیری شود. در صورتی که تمام مراحل به خوبی طی شود، بعد از 6 هفته، هسته سنجد جوانه می ­زند. درختانی که با بذر تکثیر شده هستند؛ باید در اواخر زمستان پیوند زده شوند.

شکل 3) هسته سنجد که تمامی گوشت میوه از آن جدا شده است.

 

تکثیر سنجد با قلمه:

زمان مناسب برای تولید قلمه نیمه سبز، اوایل تا اواسط تابستان می­باشد. طول قلمه بین 10-15 سانتی ­متر است. برای تهیه قلمه خشبی در دوران استراحت گیاه (دی ماه)، قلمه­هایی به طول 25 سانتی­ متر از درخت سنجد گرفته می­ شود. شاخه ­های سال جاری برای قلمه گرفتن مناسب است؛ وجود مقداری چوب از شاخه­ های یک ساله در انتهای قلمه باعث ریشه­ زایی بهتر آن­ها خواهد شد.

 خاک مناسب برای کاشت قلمه­ ها؛ مخلوطی از دو قسمت شن و یک قسمت خاک برگ است. یک سوم طول قلمه باید در خاک قرار گیرد. بهترین دما برای ریشه ­زایی قلمه، 21-24 درجه سانتی ­گراد است. به منظور حفظ رطوبت، استفاده از پوشش پلاستیکی شفاف روی گلدان یا اسپری آب به شکل روزانه ضروری است. بهترین روش تکثیر سنجد؛ استفاده از قلمه­ های خشبی در دی ماه است. قلمه­ های خشبی را می توان مستقیما در داخل زمین نیز کاشت (شکل 4).

شکل 4: قلمه­های ریشه­دار شده درخت سنجد

تکثیر  سنجد به روش خوابانیدن ساقه:

زمان مناسب برای انجام این نوع تکثیر, اوایل بهار یا اواخر تابستان و اوایل پاییز است. در این روش ساقه­ هایی که در نزدیک سطح زمین قرار دارند، به شکلی روی زمین خوابانیده می شود که بخشی از شاخه به شکل افقی در عمق 15 سانتی­ متری خاک قرار گیرد. زخمی کردن و جدا کردن 2- 3 سانتی ­متر از پوست ساقه­ هی که در خاک قرار می­ گیرد؛ باعث ریشه ­زایی سریع ­تر درخت می­ شود. بعد از یک سال، شاخه جدید ریشه ­دار شده و از گیاه اصلی جدا می­ شود.  نهال­ های ریشه­ دار شده؛ باید در اسفند ماه در گودال­ هایی به عمق 30-40 سانتی­ متر کاشته شوند. فاصله مناسب کشت بین 4-5 متر است. رعایت فاصله کشت باعث افزایش میزان محصول می ­شود.

روش نگهداری درخت سنجد

درخت سنجد نسبت به سایر درختان؛ کمترین نیاز آبی را دارد و در مناطقی با بارندگی 130-150 میلی ­متر، به خوبی رشد می ­کند. سنجد نیاز آبی بالایی نداشته و در برابر خشکی مقاومت خوبی دارد. طوری که می توان آبیاری را هر 3 هفته یک بار و یا به مدت طولانی ­تری انجام داد. تنها در سال­ های اولیه کاشت نهال؛ آبیاری منظم ضروری به نظر می ­رسد تا سیستم ریشه­ ای به خوبی رشد کرده و توسعه پیدا کند و نهال مستقر شود. در مناطقی مانند تبریز آبیاری در سال­های اول و دوم کشت هر 15 روز و از سال پنچم به بعد؛ هر 40 روز؛ صورت می­گیرد. آبیاری در تیر و مرداد برای افزایش تولید و کیفیت محصول ضروری است. آبیاری بیش از اندازه و ماندابی آب در اطراف ریشه، باعث زرد شدن و ریزش برگ­ ها شده و گیاه دچار خزان زودرس می­ شود.

درخت سنجد نیاز به هرس خاصی ندارد و تنها حذف شاخه­ های متراکم؛ خشک و اضافه برای حفظ تاج درخت کافی است. زمان مناسب هرس، هنگام استراحت درخت می ­باشد. باید توجه شود که بیش از 30 درصد شاخه­ها کوتاه و حذف نشوند؛ زیرا گیاه دچار تنش می­ شود.

برداشت سنجد

گلدهی سنجد در اواسط خرداد شروع شده و بعد از 4-5 ماه میتوان، محصول را برداشت کرد (شکل 5). معمولا در اواسط مهر یا اواخر آبان، سنجد را برداشت می­ کنند. میوه­ هایی که زودتر برداشت می ­شوند، دارای طعم گس و رنگ روشن­تری هستند، این میوه­ ها بازارپسندی زیادی ندارد. بادهای پاییز از عوامل تاثیرگذار روی خوش رنگ شدن و شیرینی طعم میوه است. بهترین زمان برای خرید عمده سنجد، آذر ماه می ­باشد (شکل 6). بهترین روش بسته­ بندی، قرار گرفتن در پلاستیک ­های 10 کیلویی است؛ زیرا از پوسته شدن و خشک شدن محصول جلوگیری می­ کند. نگهداری و بسته ­بندی سنجد در کارتن باعث خشک شدن محصول و آفت زدن و از بین رفتن محصول می­ شود.

شکل 5: برداشت میوه سنجد

شکل6: میوه سنجد رسیده

آفات و بیماری های درخت سنجد

سنجد جز درختانی است که آفت و بیماری خاصی آن را تهدید نمی­ کند و  از این رو تولید ارگانیک سنجد به راحتی امکان پذیراست. از آفاتی که ممکن است به گیاه حمله کند  لارو حشرات یا شپشک ­ها است. از بیماری­هایی که به دلیل شرایط نامساعد محیطی به وجود می ­آید, می توان به لکه ­برگی، قانقاریا، پژمردگی ورتیسیلیوم، سوختگی بلایت نیز اشاره کرد.

منابع و مطالعات بیشتر

رجب­ زاده؛ محمد رضا، کاشت، داشت و برداشت سنجد، نشر آموزش کشاورزی، 1399

 

9 ماه پیش بازدید1123

دیدگاه کاربران فیداست

لطفا دیدگاه خود را به اشتراک بگذارید