پایگاه دانش

ویژگی های بذر سالم

گیاهان بزرگ­ترین منبع تأمین اکسیژن، سوخت، کاغذ، مواد غذایی و هزاران ماده دیگر برای انسان­ ها و موجودات دیگر هستند. برای حفظ گیاهان باید روش­ های درست تکثیر استفاده شود تا نسل گیاهان منقرض نشده و بتوان از محصولات آن ­ها استفاده کرد. گیاهان به دو روش جنسی و غیرجنسی تکثیر می ­شوند. تکثیر غیرجنسی به وسیله پاجوش، قلمه (برگ، ساقه، ریشه)، پیوند زدن، خوابانیدن، کشت بافت انجام می ­شود. در روش جنسی از بذر گیاهان استفاده می­ شود. در واقع بذر محصول نهایی هر گیاهی است که به نسل بعد منتقل می­ شود. هدف هر گیاه تولید بذر و حفظ اطلاعات ژنتیکی برای نسل بعدی خود است.

معنی بذر چیست؟ بذر یا seed در واقع یک گیاه زنده است که شامل بخش­ های زیر است:

  • جنین: گیاه کوچکی که در اثر ترکیب تخمک و اسپرم در فرآیند لقاح ایجاد شده است.
  • بافت ذخیره­ای (لپه، اندوسپرم): مواد غذایی را در اختیار جنین قرار می­ دهد.
  • پوسته : نسبت به آب تقریباً نفوذناپذیر است و از جنین بذر در مقابل ضربات مکانیکی در فرآیندهای جمع­آوری و انتقال و انبار محافظت می کند.

بذر گیاهان مختلف اندازه و شکل­ های متنوعی دارد و روش ­های پراکنده شدن آن بستگی به نوع گیاه دارد که این کار توسط باد، جانوران، انسان­ ها و .... انجام می­ شود. همانطور که در ابتدا گفته شد برای تکثیر از دو روش استفاده می ­شود. در سطح وسیع از روش جنسی و استفاده از بذر کاربرد دارد، اما برای اینکه محصول خوبی داشته باشیم و انتظار ما از عملکرد در هکتار به خوبی برآورده شود باید از بذر مناسب و استاندارد استفاده کنیم. در واقع عملیات کاشت، داشت و برداشت زمانی معنی پیدا می­ کند که کشاورز بذر مناسب و باکیفیت را انتخاب کند، اگر بذر نامناسب انتخاب کرده باشد هرگونه عملیاتی که بعد از کاشت انجام شود (حتی با بهترین کیفیت) بازده مطلوب به دست نخواهد آمد.

 

شکل 1: تفاوت در اندازه و شکل بذرهای مختلف

 

قوه نامیه یا قدرت جوانه زنی بذر چیست؟

به طور کلی قوه نامیه یا قدرت جوانه­زنی بذر عبارت است از ظرفیت بذر برای جوانه­زدن که به وسیله درصد جوانه زدن، سرعت جوانه زدن و قدرت نهال­ های بذری ارزیابی می­ شود. آزمایشی که برای این کار صورت می گیرد به این صورت است که تعداد مشخصی از بذر را در محیط آزمایشگاه یا خانه را در محیط مرطوب قرار داده و در بازه زمانی مشخصی تعداد بذرهایی که جوانه زده است را شمرده و درصد آن را تعیین می ­کنیم. هرچه قوه نامیه بذر بیشتر باشد، درصد اطمینان برای کاشت هم بالاتر می­ رود و کشاورز با خیال راحت­تری اقدام به کشت می ­کند.

 

شکل 2: آزمون تعیین درصد قوه نامیه بذر لوبیا

 

جوانه زنی یا قوه نامیه یک بذر به موارد زیر بستگی دارد:

  • بذر جوان­تر باشد،
  • دارای رنگ بهتری باشد
  • بذر دارای بوی مطلوب یا بدون بو باشد
  •  اندازه بذر  متناسب باشد
  •  گرد و خاک و اجسام خارجی کمتری در بذر وجود داشته باشد.

انتخاب بذر مناسب اولین قدم برای کشت گیاهان است. در واقع انتخاب بذر خوب و باکیفیت و اصلاح شده مساوی با عملکرد بهتر محصول و سوددهی بهتر در مزرعه است. ممکن است انتخاب بذر مناسب برای کشاورز گران تمام شود ولی سوددهی محصول در مرحله آخر تمام این هزینه­ ها را جبران خواهد کرد.

 

 یک بذر استاندارد باید چه ویژگی­ هایی داشته باشد؟

در مورد ویژگی های بذر سالم به اولین موردی که باید مورد توجه قرار بگیرد خلوص بذر است یعنی بذر ما نباید دارای بذر گیاهان دیگر مانند علف­ های هرز باشد. در هنگام جمع­اوری بذر ممکن است بذرهای ناخالص هم  همراه بذر گیاه اصلی برداشت شوند و اگر این بذرها کاشته شوند مراحل داشت برای کشاورز بسیار پرهزینه و سخت خواهد شد. در واقع بذر باید عاری از هرگونه بذر گیاه دیگر، پوسته بذر، گرد و خاک زیاد، کاه و بذرهای آسیب­دیده باشد تا بتوان گفت بذر برای کاشت مناسب است.

 

شکل 3: بررسی خلوص فیزیکی دانه ­های برنج

 

حجم یا تعداد مشخصی از بذر ها را جدا می کنیم.  وزن این نمونه باید مطابق با استانداردها باشد. در صورتی که کم تر از مقدار مشخص باشد،  یعنی بذرهای ما دارای کیفیت مناسب نیست و بذرهای پوک و چروکیده و کوچک در آن وجود دارد و این عملکرد را پایین می ­آورد و اگر بیشتر از مقدار استاندارد باشد، به معنی وجود اجسام خارجی در آن حجم مشخص شده است و باید آن اجسام خارجی را از بذر خارج نمود.

از دیگر نشانه های بذر مناسب آن است که از نظر ظاهری نشان های بیماری مانند رنگ نامناسب، بوی نامطبوع، کپک­زدگی، تخم حشرات و ... نداشته باشد. قبل از کاشت  باید بذر ها را بررسی و با محلول های قارچکش ضدعفونی نمود.

سن بذر یکی از موارد مهم در ارزیابی آن می باشد. اگر بذر سن پایینی داشته باشد و بلافاصله بعد از برداشت اقدام به کشت آن شود ، جوانه­زنی خوبی نخواهیم داشت زیرا دارای رکود و خواب است و اگر مدت زمان زیادی هم از برداشت آن گذشته باشد ممکن است جنین در اثر انبارداری طولانی مدت دچار آسیب شده و قوه نامیه آن از بین رفته باشد.

خلوص ژنتیکی بذر هم بسیار مهم است. البته این از نظر ظاهری مشخص نیست و باید در آزمایشگاه تشخیص داده شود. به همین دلیل باید تا حد امکان بذر را از مراکز معتبر تهیه نمود تا درصد اطمینان از این نظر بالاتر باشد. بهتر است ریسک استفاده از بذرهای محلی و اصلاح نشده را امتحان نکرد.

امروزه برای نگهداری از بذرهای گیاهان و حفظ ژنتیک آن ا از بانک­ های ژن استفاده می ­کنند. در واقع این بذرها در آنجا نگهداری شده و برای نسل­ های بعدی حفظ می ­شوند. مراحل ورود بذر به بانک ژن به این صورت انجام می ­شود:

1- کنترل مقدماتی

2- پاک کردن

3- تخمین خلوص، سلامت و رسیدگی

4- بررسی مقدار رطوبت

5- تعیین نیازهای انبارداری

6- بررسی قدرت جوانه­زنی و قوه نامیه

7- خشک کردن

8- قرار دادن در سردخانه­ های پایه و فعال

9- ثبت اطلاعات در پایگاه اطلاعات

10- تهیه گزارش از کیفیت و کمیت نمونه ها

11- بررسی دوره­ای قوه نامیه

12- تبادل بذرها با اهداف تحقیقاتی

 

 

منابع:

پروین صالحی شانجانی، راهنمای جمع­آوری بذر گیاهان منابع طبیعی ایران، سازمان تحقیقات، 1399

حسنعلی نقدی­بادی، بذر گیاهان دارویی و زراعی، دانشگاه شاهد، 1394

(ترجمه) نبی خلیلی، اقدم و راحمی کاریزکی، زیست­شناسی بذر و عملکرد گیاهان زراعی دانه­ ای، انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد، 1399

 

 

 

 

لطفا دانش و تجربه خود در این مورد را به اشتراک بگذارید

لطفا پیش از ایجاد مطلب جدید موارد زیر را به دقت مطالعه نمایید:
پایگاه دانش این وب سایت محلی برای تبادل دانش و تجربه و بیان راهکارهایی برای ارتقای صنعت کشاورزی است. هنگام درج مطلب به نکات زیر توجه بفرمایید:
۱. برای درج عکس به داخل متن ، عکس را از گوشی یا کامپیوتر کپی نموده و در پنجره ویرایشگر سایت ، paste نمایید.
۲. در صورت نیاز ، مطلبی که ارسال می کنید را ویرایش کنید تا ابعاد عکس ها و اندازه و رنگ فونت ها ، هماهنگ با دیگر مطالب وب سایت بشود.
برچسب مناسب متن را از بین برچسب های تعریف شده انتخاب کنید و اگر مطلب شما نیاز به برچسب جدیدی داشت، مطلب را درج کنید و برچسب پیشنهادی را از بخش تماس با ما به مدیریت وب سایت اطلاع بدهید تا به لیست برچسب ها افزوده گردد.

فایل با فرمت های ( 'gif','jpg','png', 'jpeg', 'pdf', 'mp4', 'mkv' ) قابل آپلود می باشد.
فایل های پیوست:

نظر
آخرین نظر