دانستنی های زراعی در مورد کنجد
کنجد یکی از قدیمی ترین محصولات دانه روغنی است که انسان آن را به دلیل بذرش شناخته است. دلیل اصلی محبوبیت کنجد،داشتن بسیاری از عناصر غذایی و کمک به تقویت کننده سلامتی انسا نهاست . هر ساله حدود 3 میلیون تن دانه کنجد در دنیا تولید می شود و در این میان، کشورهای میانمار ، هند ، چین ، سودان و تانزانیا تولید کننده گان عمده این محصول بوده و حدود 70 درصد آن را تولید می کنند. دانه کنجد یکی از قدیمی ترین محصولات دانه روغنی شناخته شده است که بیش از 3000 سال پیش اهلی شده است. کنجد یکی از بالاترین محتوای روغن بذر را در بین گیاهان دارد. روغن دانه کنجد دارای طعم غنی و مغذی است و یک ماده رایج در غذاهای سراسر جهان به شمار می آید.
خصوصیات گیاهی کنجد:
کنجد سیستم ریشهای مستقیم، قوی و گسترده دارد که قادر است در خاکهای نفوذ پذیر، گرم و مرطوب تا عمق ۲ متری نفوذ نماید. عمق توسعه ریشه در شرایط کشت آبی غالبا كمتر از ۱ متر است و قسمت اعظم توسعه ریشه تا عمق 60 سانتی متری مشاهدة میشود. بقایای ریشه برخی از ارقام كنجد ممکن است بر بعضی محصولات اثرات آلیلوپاتیک ( ویژگی گیاهانی است که با ترشح موادی خاص از ریشهٔ خود ، مانع رشد گیاهان دیگر شوند) نشان دهد.
گلها معمولا خودگشن میباشند ( گیاه به تنهایی امکان خودباروری دارد). میزان دگرگشنی گیاه بستگی زیاد به فعالیت حشرات داشته و بندرت از ۱۰ درصد تجاوز میکند، همه چند در بعضی از ارقام و شرایط تا بیش از 50 درصد نیز گزارش شده است.
سازگاری محیطی کنجد:
کنجد محصول نواحی گرم است. ارقامی که در مناطق سرد کاشته میشوند معمولا کوتاه قد، زودرس و بدون انشعاب بوده و غالبا یک گل در زاویه داخلی هر برگ تولید کرده و دارای عملکرد پائین میباشند. بطور کلی، درصد روغن و عملکرد کنجد در نواحی گرم بیشتر است. دمای ۲۰ تا ۲4 درجه سانتی گراد در اوایل دوره رشد و دمای ۲۷ درجه سانتی گراد در دوران دانه بندی برای کنجد مناسب است. دمای ۳۰ درجه سانتی گراد موجب تسريع سبز شدن، رشد اولیه و گل دهی میگردد. بعضی از ارقام دمای 40 درجه سانتی گراد یا بیشتر را بخوبی تحمل میکنند. اما وقوع این دماها در دوران گرده افشانی بر لقاح و تعداد کپسولها تأثیر نامطلوبی میگذارد.
تولید کنجد مستلزم وجود یک دوره بدون یخبندان حداقل ۱5۰ روزه میباشد. وقوع یخبندان در دوران رسیدگی موجب مرگ گیاه میشود، کیفیت دانه و روغن را کاهش میدهد و بر اجزاء فرعی روغن آن تأثیر نامطلوب میگذارد.
کنجد گیاهی است روز کوتاه و ارقام حساس به طول روز آن على حدود 42 تا 45 روز تحت طول روز ۱۰ ساعت به مرحله گل دهی میرسند، اما برخی از ارقام آن نسبت به طول روز بیتفاوت میباشند.
کنجد ريشه توسعه یافتهای دارد که آن را تا حدی به خشکی مقاوم میسازد، مشروط بر آنکه خاک عمیق بوده و تراکم و خرابی ساختمان خاک محدود کننده نفوذ ریشه نباشند. وجود کرکها روی ساقه و برگها و مواد لزج در ساقه و برگها نیز ممکن است در مقاومت گیاه به خشکی نقش داشته باشند. با این حال، کنجد در مرحله گياهچه به دلیل کمی گسترش ریشه به خشکی حساس میباشد.
گیاهچه کنجد به آب ایستادگی بسیار حساس است. وقوع ۱ روز آب ایستادگی در این مرحله موجب آسیب قابل توجهی بر رشد و عملکرد کنجد میگردد و وقوع ۳ روز آب ایستادگی سبب مرگ بسیاری از ارقام میشود. کنجد در مرحله گل دهی نیز به آب ایستادگی حساس است. حداکثر مقاومت کنجد به آب ایستادگی در مرحله رسیدگی مشاهده میگردد. توسعه بیماریها نیز در شرایط آب ایستادگی زیاد بوده و باعث خسارت بر کنجد میگردد. بنابراین، زهکشی خاک در شرایط بالائی سفره آب زیرزمینی و با احتمال وقوع آب ایستادگی ضرورت دارد. همچنین فراوانی بارندگی و تداوم هوای ابری در دوران گل دهی موجب نقصان شدید عملکرد میگردد. وقوع بارندگی طی دوران رسیدگی موجب تأخیر در رسیدگی محصول میشود و عملیات برداشت، جمع آوری و خرمن کوبی محصول را مشکل میسازد. همچنین تناوب خیس و خشک شدن کپسولها سبب افزایش ریزش دانه میگردد.
با توجه به نکات فوق، ممكن است کنجد را بتوان در نواحی پر باران ساحل خزر و تحت شرایط سنتی دیم کاری نمود، اما دیم کاری آن در مساحتهای بزرگ می=مکن است غیر اقتصادی و یا با مشکلات فراوانی روبرو باشد. به طور کلی، خشکی خاک و هوا طی دوران رسیدگی و برداشت محصول مطلوب میباشد. بدین لحاظ، نواحی با تابستان خشک از نظر سهولت عملیات برداشت و عدم توسعه بیماریهای قارچی، برای کشت کنجد تحت شرایط آبیاری مناسب است.
خاکهای دارای بافت متوسط شامل لوم، لوم شنی ریز و لوم سیلتی با ساختمان خوب و باروری متوسط برای کنجد ایده آل بشمار میروند. اما گیاه در طیف وسیعی از خاکها رشد میکند و خاکهای نیمه سنگین و نیز فقير را تحمل میکند. خاکهای کم عمق، اسیدی و دارای محدودیت نفوذ پذیری سطح و زیر سطحی برای کنجد نامطلوب بشمار میروند. کنجد پی اچ حدود خنثی را ترجیح میدهد، اما پی اچ 5/5 تا ۸ را تحمل میکند. کنجد از گیاهان حساس به شوری خاک و آب آبیاری و نیز حساس به بُر محسوب میشود.
کنجد به باد حساس است. باد نه تنها موجب خوابیدگی محصول میشود، بلکه سبب ریزش دانه میگردد و عملیات خشک کردن محصول را در شرایط سنتی بسیار مشکل میسازد.
تناوب زراعی در کاشت کنجد:
کنجد در همه جا گیاهی بهاره یا تابستانه است و وجود آن در تناوب سبب میشود که فرصت بهتری برای تهیه بستر کنجد بعد از محصولات دیررس بهاره مانند چغندر قند و پنبه بوجود آید. از سوی دیگر، کنجد گیاه مناسبی برای قرار گرفتن قبل از محصولات پائیزه است، زیرا در بسیاری از شرایط، ساقهها از مزرعه بیرون برده میشوند و در نتیجه بقایای گیاهی در امر تهیه بستر محصول بعدی تداخل نمیکنند. به علاوه، کنجد ریشه بسیار توسعه یافتهای دارد که میتواند موجب بهبود نفوذ پذیری و ساختمان خاک گردد. در زراعت سنتی، میتوان کنجد را با ذرت، ذرت خوشهای، پنبه و یا بادام زمینی بصورت مخلوط کشت نمود. ذرت و ذرت خوشهای در کشت مخلوط میتوانند کنجد را در مقابل باد محافظت نمایند.
منابع:
محمدرضا خواجه پور،گیاهان صنعتی،انتشارات جهاد دانشگاهی صنعتی اصفهان،چاپ پنجم،1391
https://blog.agrivi.com/post/sesame-farming-benefits
https://www.agmrc.org/commodities-products/grains-oilseeds/sesame-profile
https://www.roysfarm.com/growing-sesame