پایگاه دانش

مدیریت گلخانه (ساخت، مکان و تجهیزات)

  • آخرین نظر: ۱۷ آذر ۱۴۰۰
  • نوشته شده در : ۱۷ آذر ۱۴۰۰
  • توسط : همکار فیداست

مدیریت گلخانه؛ ساخت، مکان و تجهیزات

بیشترین هزینه سرمایه ­گذاری کشت ­های گلخانه­ ای مربوط به احداث سازه گلخانه می­ شود. مزیت اصلی تولید در گلخانه این است که می­توان کلیه عوامل محیطی را در گلخانه کنترل نمود. از این رو طراحی سیستم­ های گرمایشی، خنک­ کننده و تهویه، از عوامل مهم چگونگی طراحی یک سازه گلخانه ­ای به شمار می ­روند.

 گلخانه

گلخانه به ساختمانی اطلاق می ­شود که با مواد شفاف برای عبور نور طبیعی جهت رشد و نمو گیاهان پوشانده شده است. این ساختمان معمولا به طور مصنوعی گرم می­شود و با دیگر ساختمان­ های مناسب پرورش گیاه مانند شاسی ­های سرد و بسترهای گرم متفاوت است (شکل 1)، زیرا به اندازه کافی برای کار کردن فرد در داخل آن، بلند است. گلخانه ساختاری است که در آن گرما، رطوبت، نور و میزان دی اکسید کربن قابل کنترل است. درون آن گیاهان را می­توان در تمامی سال، به ویژه در خارج از فصل، پرورش داده، برخی از محصول­ ها را با وادارسازی پیش رس یا پس رس کرد و یا می­توان برای تمام یا قسمتی از سال گیاهان را در آب و هوای نامناسب نگهداری نمود. ساخت و راه­اندازی گلخانه نیاز به بررسی، آگاهی و کمک از چندین متخصص دارد.​ 

شکل 1: شاسی ­های سرد و گرم برای نگهداری گیاهان

مکان گلخانه
برای انتخاب مکان گلخانه نکته­ های زیر باید در نظر گرفته شود:
الف: آب و هوا:

گلخانه باید در مکانی ساخته شود که از دمای متعادل برخوردار است تا هزینه گرمایشی و سرمایشی گلخانه به کمینه خود برسد. مناطق خیلی سرد یا خیلی گرم برای ساخت یا مناسب نیستند.

ب: پستی و بلندی:

محل ساختمان باید تا حد امکان مسطح باشد تا هزينه تسطیح کاهش یابد. در محل هموار می­توان گلخانه بزرگی احداث نمود. مناطق تپه ­ای با شیبدار می ­تواند جا به جایی روزانه گیاهان و دیگر مواد را دشوار سازد. زهکش نامناسب و امکان وقوع سیل در منطقه باید مورد توجه قرار گیرد.

پ: قابلیت دسترسی:

 دسترسی آسان به بازار به ویژه برای خرده فروشی فرآورده ­ها، اهمیت دارد قابل دسترس بودن برای عمده­ فروشان نیز از این نظر اهمیت دارد که باید به ویژه در شهرهای بزرگ، نزدیک بازار باشد تا از هزینه ­های ترابری بکاهد.

ت: آب:

در دسترس بودن و کیفیت آب باید از عواملی باشد که از ابتدا مورد توجه قرار گیرد. آب زیاد و با کیفیت خوب، تولید را آسان­ تر می­ سازد. کیفیت آب باید با گرفتن نمونه بیش از یک بار در فصل­ های مختلف مورد آزمون قرار گیرد.

ث: قوانین:

 بیشتر کشورها قوانین دارند که باید رعایت شوند. باید اطمینان حاصل شود که محل انجام کار برای ساخت گلخانه و کار تجاری مناسب است.

ج: توسعه:

 هنگام خرید زمین، خردمندانه است که در صورت داشتن سرمایه، زمین را بیش از آنچه حال حاضر مورد نیاز است و برای توسعه آتی است، خریداری نمود. باید در پی قطعه زمینی که بزرگتر از نیازهای اولیه است بود یعنی در ابتدا باید اندازه نهایی گلخانه سلسله ­ای پیش­بینی گردد و منطقه دیگری نیز باید به این رقم پیش­بینی شده اضافه شود تا ساختمان سرویس، انبار و راه ­های ارتباطی را در آن ایجاد کرد. در نهایت یک فضای اضافی برای احتیاجات پیش­بینی نشده باید در نظر گرفته شود.

چ: تامین نیروی کار:

 با افزوده شدن به دستمزدها، محل ساخت گلخانه در رابطه با نیروی کار به صورت روزافزون اهمیت پیدا می­کند.

ساختار گلخانه

اگر چه گلخانه را می­توان در هر سایز و اندازه­ای ساخت اما چند عامل مهم وجود دارد که اندازه گلخانه را تعیین می­ نماید. نخستین عامل سایز و اندازه مواد و وسایلی است که برای پوشش گلخانه به کار می ­رود. گلخانه­ ها به طور معمول از اجزای زیر تشکیل شده­ اند:

الف: چارچوب گلخانه:

استخوان ­بندی گلخانه از مجموعه پایه­ هایی که به فاصله حدود ۳ متر از یکدیگر قرار دارند و تیرهای سقف تشکیل شده است. در پیرامون گلخانه دیوارهای به ارتفاع ۶۰ تا ۹۰ سانتی­متر قرار دارد که از آجر یا سیمان ساخته شده است. سقف گلخانه باید دارای لبه­ هایی باشد که از ریزش آب باران روی بدنه گلخانه جلوگیری کند. در قسمت بالایی سقف برخی از گلخانه ­ها، محلی برای دسترسی به قسمت­های مختلف سقف وجود دارد که هواکش ­های گلخانه در نزدیکی آن قرار دارند. در گزینش مواد برای استخوان­ بندی گلخانه باید استحکام، دوام و هزینه نگهداری را در نظر گرفت، موادی که به طور معمول در ساخت استخوان ­بندی گلخانه از آن­ ها استفاده می­ شود، چوب، آهن، فولاد و آلومینیوم می­ باشد (شکل 2).

 

شکل 2: چارچوب گلخانه

ب: پوشش شفاف گلخانه:

از آنجا که هزینه زیادی صرف گرمایش گلخانه می ­شود ، حفظ حرارت موجود و جلوگیری از اتلاف حرارت از پوشش گلخانه بسیار مهم است . با توجه به اینکه اتلاف حرارت از پوشش ­های گلخانه صورت می ­گیرد. یکی از پوشش ­ها شیشه است. شیشه از موادی است که در گذشته جهت پوشش گلخانه مورد استفاده قرار می ­گرفته است. کیفیت عبور نور از شیشه بسیار بالاست؛ اما شیشه خاصیت عایق بودن چندان خوبی ندارد. گلخانه­ های شیشه ­ای دایمی­ اند و می­ توانند به اندازه عمر صاحب گلخانه و یا بیشتر دوام بیاورند. در گلخانه­ های شیشه ­ای هزینه مواد و کارگر مورد نیاز برای جایگزینی دوباره این مواد به خاطر شیشه ­ای بودن بسیار کاهش می­یابد. ولی هزینه ­های ساخت گلخانه­ های شیشه ­ای بالاتر است. یکی از معایب شیشه، شکستنی بودن آن به ویژه با تگرگ می ­باشد. پوشش دیگری که برای گلخانه می ­تواند مورد استفاده قرار گیرد و بسیار مناسب می­ باشد، استفاده از پلاستیک گلخانه ­ای دو جداره است. مهم­ترین مواد پلاستیکی برای پوشش گلخانه ­ها عبارتند از: پلاستیک معمولی، پلی وینیل کلراید که دوام آن بیشتر از پلی اتیلن است، پلی استر و فایبرگلاس (شکل 3).


شکل 3: انواع پوشش گلخانه

پ: سکوهای گلخانه:

این سکوها به منظور کنترل بهتر شرایط محیطی و بازده بهتر داخل گلخانه ساخته می­شوند. با آنکه ارتفاع و عرض سکوها بسته به نوع گیاهی که پرورش می­ دهند متفاوت است، به طور معمول ارتفاع سکو را بین ۸۵ تا ۹۰ سانتی­متر می ­گیرند و در ساخت آن از چوب، آجر، سیمان و غیره استفاده می­ شود.

ت: بسترهای گلخانه:

 بسترهای زمینی گلخانه برای تولید گل ­های بریدنی مانند ورد به کار گرفته می ­شوند. به طور معمول بسترهای زمینی اندکی بالا ساخته می­ شوند تا از راهروها جدا شده و امکان زهکشی بهتر و کنترل بیماری زاها فراهم شود (شکل 4).

 ث: راهروهای گلخانه:

 راهروهای گلخانه باید به اندازه­ ای باشد که برای رفت و آمد کارگران و وسایل و همچنین کاری دستی، اشکالی فراهم نیاورد. به طور معمول، پهنای راهرو ۶۰ تا ۷۰ سانتی­متر می­ باشد(شکل 4).​ 

شکل 4: بستر و راهروهای گلخانه

 ج: هواکش ­های گلخانه:

برای تهویه گلخانه، دریچه ­هایی در کناره ­ها و یا در سقف گلخانه قرار داده می­ شود که با دست و یا به طور خودکار با استفاده از ترموستات و موتورهای برقی، باز و بسته می­ شوند.

 چ: اتاق کار گلخانه:

هر گلخانه یا مجموعه ­ای از گلخانه ­ها باید دارای اتاقی باشد که در آن وسایلی مانند خاک، ماسه، پیت، کود شیمیایی، ابزار کار، گلدان، انواعی از حشره ­کش­ ها و قارچ­کش ­ها، میز درجه­ بندی و بسته ­بندی گل­ ها و غیره وجود داشته باشد.

گروه­ بندی گلخانه ­ها از نظر ساختاری

گلخانه ­ها بسته به نیاز، ممکن است از نظر نوع ساختار، به شکل­ های زیر ساخته شوند:

الف: گلخانه یک طرفه:

 این گلخانه به طور معمول در کنار دیوار ساخته می­ شود. به صورتی که دیواره شمالی آن با مصالح ساختمانی بنا شده و تمامی دیواره ­های شرقی و غربی یا قسمتی از آن ­ها نیز از آجر ساخته می ­شوند. دیواره جنوبی گلخانه کوتاه­تر از دیواره شمالی آن است، بنابراین، گلخانه دارای سقف شیشه ای شیب­دار است. زاویه سقف با سطح زمین ۳۰ تا ۵۵ درجه می ­باشد. به طور کلی، مقدار شیب سقف بستگی به عرض جغرافیایی محل دارد بدین ترتیب که در نیمکره شمالی، هر چه محل جغرافیایی از خط استوا دورتر باشد، سقف مایل­تر و هر چه جنوبی ­تر باشد، زاویه­ ای که سقف با سطح زمین تشکیل می ­دهد، کمتر است. زیرا بیشترین استفاده از نور خورشید در گلخانه، هنگامی صورت می ­گیرد که نور به طور عمود بر سطح گلخانه بتابد و بازتاب نداشته باشد و چون هر چه به طرف قطب نزدیک­تر شویم پرتو خورشید به صورت مایل­تر می­تابد، بنابراین توصیه م ی­شود که در ساختار گلخانه شیب لازم رعایت شود. به طور معمول، در گلخانه در دیواره شرقی یا غربی گلخانه قرار دارد (شکل 5).

​  

شکل 5: گلخانه یک طرفه

ب: گلخانه نیمه دو طرفه:

در این گلخانه سقف از دو سو شیب دارد و دیواره شمالی بلندتر از دیواره جنوبی است، بنابراین دو سوی شیب­دار سقف از نظر اندازه نامساوی است به طوری که بالاترین نقطه سقف گلخانه به اندازه یک سوم عرض گلخانه با دیواره شمالی فاصله دارد. در این حالت لازم است که پایه ­هایی آهنی در زیر بالاترین نقطه سقف قرار گیرد تا سقف را مستحکم نگه دارد (شکل 6).

شکل 6: گلخانه ی نیمه دو طرفه

پ: گلخانه دو طرفه:

جهت (یعنی طول) این نوع گلخانه شمالی- جنوبی است و ارتفاع دیواره­های جانبی گلخانه در تمام جهت­ ها با هم مساوی است. سقف گلخانه از دو سو هم شیب و هم اندازه است (شکل 7).

شکل 7: گلخانه ی دو طرفه

ت: گلخانه تونلی:

گلخانه تونلی به نسبت ساخت ارزان و آسان دارد و سقف آن قوسی شکل است. این نوع گلخانه، بسیار متداول شده است و بسیاری از آن ها با دو لایه از پلاستیک پوشیده شده و به نام دوپلاستیکی معروف شده ­اند.

ث: گلخانه چندتایی:

در گلخانه ­های چندتایی، دو یا چند تک گلخانه بدون داشتن دیوار داخلی به هم متصل شده­ اند و در نتیجه از درصد بیشتری از فضای غیر قابل استفاده، بهره ­برداری می­ شود. با این که گلخانه­ های چندتایی انعطاف­ پذیری کمتری از تک گلخانه ­های همسان از نظر محیط کشت دارند و باید از محیط کشت­ های مختلفی برای گیاهان مختلف بهره ­گیری شود، مصرف انرژی تا ۴۰٪ کاهش می­ یابد. هزینه­ های ساخت برای یک گلخانه چندتایی کمتر از معادل همان مقدار فضا در تک گلخانه­ هاست.

گروه­ بندی گلخانه­ ها از نظر دمایی

از نظر دما، گلخانه ­ها به گروه­ های زیر تقسیم می­ شوند:
الف) گلخانه گرم:

در این گلخانه که برای نگهداری و پرورش گیاهان گرمسیری به کار می ­رود، دما ۱۸ تا ۲۵ درجه سلسیوس می­ باشد و رطوبت که ناشی از آبیاری گلدان هاست، مقداری بالاتر از محیط بیرون است.

ب) گلخانه گرم و مرطوب:

 این نوع گلخانه که گلخانه گیاه افزایی نیز نامیده می شود، برای افزایش بذری گیاهان گرمسیری، پیوند انواع درختان و درختچه ­ها در زمستان و گاهی برای ریشه­ دار کردن قلمه­ ها، مورد استفاده قرار می­ گیرد، دارای دمایی برابر با گلخانه گرم بوده، ولی در اثر آبپاشی روی کف گلخانه و یا گیاهان درون گلخانه، رطوبت آن بالا می ­رود.

ث) گلخانه خنک:

این نوع گلخانه برای پرورش گیاهانی که هنگام زمستان باید در جایی گرم­تر از هوای آزاد نگهداری شوند، به کار می ­رود. دما در این نوع گلخانه از ۶ تا ۱۰ درجه سلسیوس است و در شب­های سرد زمستان، در صورت لزوم، باید به کمک وسایل گرمازا از پایین­تر آمدن دما از ۶ درجه سلسیوس جلوگیری شود.

انواع سازه گلخانه

سیستم­ های نگهدارنده گیاه

محصولات گلخانه­ ای مخصوصا گوجه فرنگی و خیار گلخانه ­ای ، به جهت عادت رشدی که دارند، باید بطور دائم در طول رشد هرس شوند. این بوته­ ها را توسط سیستم­ های نگهدارنده بصورت عمودی بطرف بالا هدایت می­ نمایند. ساده ­ترین سیستم نگهدارنده گیاه، سیستمی است که از یک سیم مفتولی با قطر ۲/4 میلی­متر تشکیل شده که در قسمت فوقانی هر ردیف کشت به محورهای افقی گلخانه متصل می­ گردد.

سیستم ­های گرمایشی، خنک­ کننده، تهویه و نور تکمیلی:

کنترل شرایط محیطی مناسب در گلخانه، اساس تولید محصولات و سبزیجات با کیفیت در گلخانه است. طراحی گلخانه باید به گونه ­ای باشد که بتوان در آن به راحتی رطوبت، دما و غلظت دی اکسید کربن را با سیستم­ های مربوطه کنترل نمود.

گرمایش

گرمایش گلخانه­ ها توسط کوره­ های هوای گرم با سوخت گاز طبیعی انجام می­ گیرد . این نوع سوخت، کم هزینه­ ترین نوع سوخت در منطقه است. کوره­ های هوای گرم، اندازه و انواع متفاوتی داشته و قیمت آن­ها نیز برحسب ظرفیت، راندمان و اندازه متفاوت است.

سیستم خنک کننده

 گلخانه­ ها نور خورشید را جذب نموده و گرم می­ شوند. از این رو بسیاری از روزهای گرم سال­، گلخانه نیاز به خنک کردن دارد. حتی با عمل تهویه مناسب نیز دمای گلخانه ۵/۹ درجه سانتی­گراد بیشتر از دمای محیط بیرون گلخانه می­ شود. در مناطقی که رطوبت هوا بیش از حد زیاد نباشد؛ توسط سیستم خنک­ کننده تبخیری فن و پد می­توان دمای داخل گلخانه را به 5/6 درجه سانتی­گراد پایین­تر از دمای بیرون گلخانه رساند. راه دیگر خنک کردن گلخانه، ایجاد سایه و یا سایه ­اندازی در گلخانه است. با این عمل، نورهای ورودی به گلخانه کاهش یافته و باعث افت دمای گلخانه م ی­شود (شکل 8).

سیستم تهویه گلخانه

فن­های سیستم خنک­کننده فن و پد، در صورتی که پدها مرطوب نباشد می­توانند عمل تهویه گلخانه را با عمل جابجایی هوا از بیرون گلخانه به درون گلخانه انجام دهند (شکل 8).

شکل 8: سیستم تهویه و خنک­ کننده

نور تکمیلی ( نوردهی به صورت مصنوعی):

سیستم نور تکمیلی بیشتر در اتاقک ­های تهیه نشاء گیاهان بصورت طبقاتی بکار می­رود .جهت وادار کردن گیاهان روز بلند به گلدهی از نورهای مصنوعی استفاده می ­شود.

منابع

طاهری. د.، لواف زاده، ک. 1385. راهنمای مدیریت و کشت سبزیجات گلخانه. انتشارات سپهر.

خوش­خوی، م. 1391. اصول نوین باغبانی. انتشارات دانشگاه شیراز.

عبائی، م.، وزوائی، ع. 1374. مدیریت گلخانه. انتشارات سازمان پارک­ ها و فضای سبز شهر تهران.

 

 

 

 

لطفا دانش و تجربه خود در این مورد را به اشتراک بگذارید

لطفا پیش از ایجاد مطلب جدید موارد زیر را به دقت مطالعه نمایید:
پایگاه دانش این وب سایت محلی برای تبادل دانش و تجربه و بیان راهکارهایی برای ارتقای صنعت کشاورزی است. هنگام درج مطلب به نکات زیر توجه بفرمایید:
۱. برای درج عکس به داخل متن ، عکس را از گوشی یا کامپیوتر کپی نموده و در پنجره ویرایشگر سایت ، paste نمایید.
۲. در صورت نیاز ، مطلبی که ارسال می کنید را ویرایش کنید تا ابعاد عکس ها و اندازه و رنگ فونت ها ، هماهنگ با دیگر مطالب وب سایت بشود.
برچسب مناسب متن را از بین برچسب های تعریف شده انتخاب کنید و اگر مطلب شما نیاز به برچسب جدیدی داشت، مطلب را درج کنید و برچسب پیشنهادی را از بخش تماس با ما به مدیریت وب سایت اطلاع بدهید تا به لیست برچسب ها افزوده گردد.

فایل با فرمت های ( 'gif','jpg','png', 'jpeg', 'pdf', 'mp4', 'mkv' ) قابل آپلود می باشد.
فایل های پیوست:

نظر
آخرین نظر