پایگاه دانش

آنچه از کاشت و پرورش زغال اخته باید بدانیم

زغال اخته Cornus mas L از تیره Cornaceae در مناطق معتدل رشد می کند. درختی کوچک یا درختچه ای بزرگ و خزان کننده با عمر طولانی است که عمر آن به 300 سال نیز می رسد. ارتفاع این گیاه به 5 الی 8 متر می رسد و در منطقه وسیعی از اروپا، آسیا، به خصوص ایران، ارمنستان و قفقاز می روید. امروزه بسیاری از گونه های زغال اخته به عنوان گیاه زینتی و به علت داشتن گل های زیبا کشت می شود. هم چنین زغال اخته چوب محکمی داشته و در صنعت و نساجی کاربرد زیادی دارد. ترکیه از کشورهای اصلی تولید کننده زغال اخته می باشد. زغال اخته به صورت تازه خوری و یا فرآوری شده به شکل مربا، ژله، شربت، آبمیوه، سس، خشک، کنسرو؛ ترشی، نکتار، ژله، مارمالاد، سرکه، لواشک، خمیر شیرینی و بستنی میوه ای مورد استفاده قرار می گیرد.

این میوه سرشار از آنتی اکسیدان است. هم چنین به دلیل دارا بودن مقدار زیادی از اسید اسکوربیک و فولیک اسید، ترکیبات فنولی، آنتوسیانین و داشتن آهن، کلسیم، ویتامین های مختلف نظیرE ،B2 ،B1 ، ارزش غذایی زیادی دارد. در میوه آن گلوکز، ساکارز، اسید گلی کوکسالیک یافت می شود. به همین امروزه، بیشتر مورد توجه است. از ویژگی های دارویی آن میتوان به مدر بودن، مسکن، درمان نارسایی کلیه، کبد و دیابت اشاره کرد. پوست میوه خاصیت تب بری دارد و در پیشگیری از عفونت مجاری ادرار مفید است.

زغال اخته دارای گل هایی خوشه ای، کوچک، زیبا به رنگ های زرد، سبز مایل به زرد، در شاخه انتهایی خود هست، که در بهار قبل از برگ ها ظاهر شوند. در زغال اخته زینتی، گل ها دارای پوشش غشایی هستند که از 4 براکته بزرگ گلبرگ مانند به رنگ سفید یا صورتی پوشیده شده است. گل های آن شهد فراوانی داشته و گرده افشانی این گیاه به وسیله زنبور عسل انجام می گیرد. برگ های آن سبز پررنگ؛ براق و نوک تیز می باشد (شکل 1).

 

    

شکل 1: گل های زغال اخته به رنگ زرد، سفید وصورتی

میوه از نوع شفت کروی یا تخم مرغی، با میان بر گوشتی و آبدار، شامل یک هسته دوسلولی و 2 لپه است. در بسیاری از گونه ها، هسته دارای یک دانه نمو یافته است. با این وجود هسته های بزرگتر معمولا دارای 2 دانه نمو یافته است. میوه در اواخر تابستان یا پاییز می رسند. اندازه میوه حدود یک البالو درشت است که طعم ترش و شیرین دارد. میوه به رنگ های مختلف صورتی، زرد، قرمز، قرمز تیره و یا حتی سیاه است (شکل 2).

    

شکل 2: میوه زغال اخته در رنگ های مختلف

شرایط پرورش و نگهداری گیاه زغال اخته

زمان مناسب کاشت زغال اخته تابستان است و در صورت کاشت در سایر زمان ها رشد خوبی نخواهد داشت. فاصله مناسب کاشت 3در4 یا 5در 5 باشد. زغال اخته به وزش باد حساس است و باید از بادشکن استفاده شود.

دمای مناسب: درخت زغال اخته نسبت به سرما مقاوم است و می تواند تا دمای 25- درجه سانتی گراد را تحمل کند. اما هوای گرم و دمای بالا برای آن مناسب نیست. وزش بادهای گرم و خشک باعث باعث ریزش برگ ها می شود. به همین دلیل زغال اخته در مناطق گرم کاشته نمی شود. نیاز سرمایی این گیاه 120 روز است و دمای مناسب 10 درجه باشد. این گیاه به زمستان ملایم و تابستان خنک دارد.

نورمورد نیاز :این گیاه به 6-8 ساعت نور کامل آفتاب نیاز دارد. سایه باعث عدم گلدهی و تشکیل میوه می شود.

خاک مناسب: زغال اخته در هر نوع خاکی قابل کشت است. در خاک هایی با بافت متوسط که زهکش خوبی داشته باشند، رشد خوبی دارند. زغال اخته گیاه، اسید دوست است و  ph مناسب خاک برای رشد و پرورش آن، 6-8 است.

کوددهی: زغال اخته نیاز غذایی زیادی ندارد. در اوایل بهار، اضافه کردن مواد ارگانیک نظیر خاکبرگ و یا کود بسیار پوسیده گاوی باعث رشد و میوه دهی بهتر گیاه می شود. از کودهای شیمیایی 10-10-10 نیز میتوان برای این درخت استفاده نمود.

آبیاری: درختان جوان باید به طور منظم آبیاری شود. آبیاری زمانی که سطح خاک خشک شود باید انجام گیرد. مقاومت درخت زغال اخته به خشکی متوسط است و تحمل خشکی طولانی مدت را ندارد. کشت و پرورش گیاه در تابستان هایی با باران و گرمای مناسب؛ باعث رشد بهتر و بقای گیاه می شود. مالچ پاشی اطراف بوته درخت بلوبری به ضخامت 5-7 سانتی متر در طی فصل خشک و گرم باعث حفظ رطوبت خاک و خنک نگهداشتن آن می شود.

هرس: زغال اخته نیاز به هرس خاصی ندارد و پاجوش زیادی تولید می کند به همین دلیل باید پاجوش ها به طور منظم و سالیانه حذف شوند. با هرس میتوان شکل گیاه را کنترل کرد و از آن به عنوان پرچین استفاده نمود (شکل 3). زمان مناسب هرس در اوایل تابستان است. در درختان بارده میتوان بعد از میوه دهی؛ هرس انجام شود. با هرس منظم و سالیانه قابلیت نگهداری این گیاه در گلدان وجود دارد (شکل 4).

 

شکل 3: استفاده ازدرخت زغال اخته به عنوان پرچین

 

شکل 4: زغال اخته گلدانی

برداشت میوه ذغال اخته

برداشت مناسب در زمان صحیح؛ باعث افزایش کیفیت میوه و حفظ طعم آن می شود. زغال اخته های قرمز تیره که رنگ و طعم مطلوبی دارند برای برداشت مناسب هستند. از آنجایی که این میوه رطوبت بالایی دارد و سریعا فاسد می شود، میتوان برای افزایش عمر ماندگاری در سردخانه نگهداری شود؛ یا به صورت خشک فراوری شده یا در بسته های اتمسفر کنترل شده و سایر روش ها برای نگهداری آن استفاده کرد.

 

تکثیر گیاه زغال اخته

تکثیر این گیاه با بذر، قلمه و خوابایندن ساقه است. از روش های دیگر ذغال اخته، زدن پیوند روی پایه های بذری است.

بهترین زمان مناسب برای کاشت بذر در اواخر تابستان می باشد. بهتر است بذر را از میوه های رسیده تهیه کنید، زیرا گوشت به راحتی از آن ها جدا می شود. وجود گوشت روی بذر از جوانه زنی جلوگیری می کند. در شرایط محیطی مناسب و نگهداری درست، بذرها بعد از 3 الی 4 ماه جوانه می زنند. بذرها را میتوان در مکان سرد و مرطوب در دمای 4 درجه سانتی گراد به مدت 3 الی 4 ماه نگهداری نمود. در شرایط محیطی نامناسب و بذرهای قدیمی ممکن است سبز شدن بذرها بسیار دیرتر و حدود 1/5 سال طول بکشد.

از این درخت میتوان قلمه نیمه خشبی و خشبی تهیه کرد. به این منظور باید از انتهای ساقه های جانبی گیاه و چوب نیمه رسیده یا رسیده شاخه های دوساله، قلمه چوبی تهیه کرد. زمان مناسب برای قلمه های نیمه خشبی اواسط تابستان و قلمه های خشبی یا چوبی در فصل پاییز است. 6 الی 8 هفته بعد از کاشت، قلمه ها شروع به تولید ریشه می کنند.

در روش خوابانیدن؛ قسمتی از ساقه مادری بدون جدا شدن در زیر خاک قرار می گیرد، تا ریشه دار شود. حدود 9 ماه زمان لازم است تا ریشه تشکیل شود، بعد از آن شاخه ریشه دار شده ی جدید را میتوان از گیاه مادری جدا نمود.

 

آفات و بیماری زغال اخته

آفت و بیماری خاصی درخت ذغال اخته را تهدید نمی کند. نوعی آفت وجود دارد که باعث ایجاد گال روی سرشاخه ها شده و برگ ها بد شکل می شوند. شاخه های آلوده، گل نمی دهند. برای مبارزه میتوان شاخه ها را قطع و کوتاه کرد. از موارد دیگر میتوان به وجود آفتی به نام معندچی اشاره کرد؛ که خط های قهوه ای روی برگ ایجاد کرده و در موارد شدید حمله، تنها رگبرگ ها باقی می مانند. کنه ها نیز به این درخت علاقه زیادی داشته و برای مبارزه میتوان از سموم کنه کش یا روغن های باغبانی در زمستان استفاده کرد.

از بیماری های قارچی شایع در زغال اخته، سفیدک پودری و بیماری لکه برگی و بلایت باکتریایی است. برای مبارزه و پیشگیری، برگ های آلوده زیر درخت را جمع می کنند. ساقه و برگ های آلوده را قطع کرده و از سموم قارچکش استفاده می شود.

 

سمیعی راد، زهره؛ زغال اخته (کاشت، داشت و برداشت)، آییژ، 1390

ماشااله؛ علی، تعیین برخی خواص فیزیکی زغال اخته، مجله تحقیقات مهندسی کشاورزی، 1389

پناهی، مهدی، ارزیابی برخی ویژگی های زغال اخته طی مراحل پایانی رشد، نشریه فیزیولوژی محیطی گیاهی، 1395

لطفا دانش و تجربه خود در این مورد را به اشتراک بگذارید

لطفا پیش از ایجاد مطلب جدید موارد زیر را به دقت مطالعه نمایید:
پایگاه دانش این وب سایت محلی برای تبادل دانش و تجربه و بیان راهکارهایی برای ارتقای صنعت کشاورزی است. هنگام درج مطلب به نکات زیر توجه بفرمایید:
۱. برای درج عکس به داخل متن ، عکس را از گوشی یا کامپیوتر کپی نموده و در پنجره ویرایشگر سایت ، paste نمایید.
۲. در صورت نیاز ، مطلبی که ارسال می کنید را ویرایش کنید تا ابعاد عکس ها و اندازه و رنگ فونت ها ، هماهنگ با دیگر مطالب وب سایت بشود.
برچسب مناسب متن را از بین برچسب های تعریف شده انتخاب کنید و اگر مطلب شما نیاز به برچسب جدیدی داشت، مطلب را درج کنید و برچسب پیشنهادی را از بخش تماس با ما به مدیریت وب سایت اطلاع بدهید تا به لیست برچسب ها افزوده گردد.

فایل با فرمت های ( 'gif','jpg','png', 'jpeg', 'pdf', 'mp4', 'mkv' ) قابل آپلود می باشد.
فایل های پیوست: