پایگاه دانش

معرفی و گیاهشناسی انار

انار میوه نیمه گرمسیری با نام علمیPunica granatum L  درختچه ای بزرگ یا درختی کوچک است که پاجوش های فراوانی تولید می کند. منشا اصلی انار، فلات ایران می باشد. بسته به نوع رقم ارتفاع درخت بین 2تا 5 متر می رسد. درخت انار در مناطق خشک ونیمه گرمسیری و مدیترانه ای قابلیت رشد و باردهی دارد.

کاشت انار در اروپا و آمریکا به صورت خیلی محدود است و به عنوان یک درخت زینتی پرورش داده می شود. امروزه انار به شکل گسترده در کشورهای شمال آفریقا، اطراف دریای مدیترانه، هندوستان؛ کالیفرنیا، چین مورد کشت و کار قرار می گیرد. انار در بسیاری از استان های ایران به صورت اهلی؛ وحشی و زینتی در باغ، دشت، کوهپایه، جنگل به طور انبوه و یا پراکنده در کشت آبی و دیم رشد می کند.این درخت به شرایط نامساعد محیطی و اکولوژیکی مقاومت خوبی دارد، از این رو در محدوده کویر مرکزی (دشت کویر و کویر لوت) که شرایط آب و هوایی خشک و نیمه گرمسیری است؛ قابل کشت و پرورش می باشد.

انار به شکل تازه خوری؛ فرآوری شده نظیر رب؛ آب میوه، کنسانتره، مربا؛ مارمالاد، ژله؛ لواشک و اناردان مورد استفاده قرار می-گیرد. گل، میوه، پوست ریشه و ساقه انار دارای خاصیت دارویی است، در صنایع رنگرزی و دباغی مورد به کار می رود و پوست میوه به عنوان خوراک دام مصرف می شود. در سال های اخیر کشت و پرورش این محصول بیشتر مورد توجه قرار گرفته و به بخش صاردات آن توجه ویژه ای می شود.

 

برگ انار

این درخت برگ های کامل با دمبرگ کوتاه، بدون کرک و فاقد گوشواره دارد. برگ های جوان انار قرمز حنایی و برگ های بالغ در قسمت بالایی سبز تیره بوده و در بخش پایینی سبز روشن می باشد. برگ ها متقابل و گاهی منفرد و تقریبا فراهم هستند. برگ های درخت انار به شکل مستطیلی سر نیزه ای و یا خطی مستطلیلی هستند. طول برگ 8 سانتی متر و پهنای آن 0/5-2 سانتی متر می باشد (شکل 1). برگ انار در نواحی معتدل و نیمه گرمسیر خزان می کند ولی در مناطق گرمسیری مرطوب که زمستان های ملایم دارد، همیشه سبز می باشد و فقط تعداد کمی از برگ ها در زمستان ریزش می کنند.

 

 

شکل 1: برگ های درخت انار

 

شاخه انار

شاخه های این درختچه نامنظم، ناهموار و باریک می باشد. مقطع شاخه های جوان چهاروجهی بوده ولی در رشد کامل؛ مقطع دایره ای دارد. تعداد خار و اندازه آن بر حسب رقم متفاوت است. به عنوان مثال انار ترش سبز از پرخارترین ارقام و رقم شیرین شهوار بدون خار است. درختان جوان، خار بیشتری دارند. پوست شاخه به رنگ خاکستری تا سبز است.

. میوه انار به صورت تک یا چندتایی در انتهای شاخه های میوه دهنده یا اسپورها و یا به صورت جانبی روی شاخه ی یکساله تشکیل می شود (شکل 2).

 

شکل 2: شاخه های بارده درخت انار

 

شاخه های میوه دهنده انار را سیخک، میخچه یا اسپور می گویند. اسپور در واقع شاخه های بسیار کوچک و ضخیم با میانگره-های کوتاه هستند که روی آن ها برگ یا جوانه میوه دهنده تشکیل می شود. اسپورهای میوه دهنده روی شاخه های 2-3 ساله به وجود می آیند. طول شاخه میوه دهنده بر حسب سن از 1-20 سانتی متر متغیر است و هر اسپور میوه دهنده در طول عمر خود 3-4 مرتبه میوه می دهد. اسپورهاي مفيد و ميوه دهنده انار غالباً در اطراف شاخه ها تشكيل مي شوند.

 

گل انار

گل انار اپی جینوس است یعنی همه اعضای گل روی تخمدان قرار دارند. گل های انار بوی خاصی ندارند و به رنگ قرمز یا قرمز مایل به نارنجی می باشد (شکل 3). برخی از انارهای زینتی گل های سفید و زردرنگ دارند. طول گل های درشت به قطر 3-4 سانتی متر و طول 3/5 تا 7/5 با عرض حدود 4-5 سانتی متر است.

گل های انار کامل و زنگوله ای شکل یا استوانه ای هستند و دارای شهد می باشند. گل ها (1تا 5 عدد الی بیشتر) به صورت انتهایی روی سیخک ها، 40-60 روز بعد از شروع فصل رشد از اردیبهشت تا مرداد تشکیل می شوند. این گل ها در چند مرحله با فاصله 10-15 روز از یکدیگر ظاهر خواهند شد. مرغوب و درشت ترین میوه مربوط به گل های اولیه است. گل های اولیه روی شاخه های سال قبل تشکیل و اکثرا به میوه تبدیل می شوند. در برخی موارد در باغ انار، درختانی وجود دارند که اصطلاحا ، نَر شده اند؛ یعنی گل در آن ها تشکیل نمی شود که دلیل این مسئله هنوز نامشخص است.

 

شکل 3: گل درخت انار

 

گل های انار را در سه دسته تقسیم بندی می کنند:

1-گل های مثمر یا بارور یا زایشی: این گل ها مادگی بلندی دارند. بساک و کلاله در آن ها تقریبا هم اندازه است. کلاله فعال می باشد و در بالای پرچم قرار دارد. گل های مثمر کشیده و به شکل بطری هستند و در محلی که به ساقه متصل می شوند قطورتر از قسمت گردن می باشند. اکثر این گل ها به میوه تبدیل می شوند. گل های مثمر سری اول که روی شاخه های یک ساله ایجاد می گردند از لحاظ اقتصادی بسیار حائز اهمیت هستند؛ زیرا به میوه های درشتی تبدیل خواهند شد که بازارپسندی زیادی دارد.

 

2- گل هاي غيرمثمر يا نازا يا علفي: گل های کوچکتری نسبت به گل مثمر هستند. مادگی و کلاله آن ها کوتاه تر است. کلاله زیر بساک قرار می گیرد. قطر گردن گل؛ نسبت به قطر گل در محل اتصال به ساقه بزرگ تر است. گل های شیپوری یا قیفی شکل هستند و عقیم می باشند. گل های علفی تکامل پیدا نمی کنند و مادگی در آن ها غیر فعال است. بیشتر برای گرده افشانی و به عنوان گل نر کاربرد دارند. این گل ها معمولا ریزش می کنند (شکل 4).

3- گل های حد واسط: این گل ها خامه های بلند یا کوتاه دارند. گل های خامه بلند این دسته گاهی تلقیح شده و میوه هم در آن ها تشکیل می شود؛ ولی میوه به ندرت می رسد. میوه های رسیده نیز شکل مناسبی ندارند. گل های خامه کوتاه, هرگز تلقیح نخواهند شد و معمولا ریزش پیدا می کنند. گلبرگ های این گل ها تیره و سرخ هستند و دانه گرده ی آن ها ناقص است. گل-های خامه بلند؛ روی شاخه های مسن تر و گل های خامه کوتاه روی شاخه های جوان تشکیل می گردد.

 

گل انار؛ کاسه گل ضخیم و گوشتی دارد که در امتداد نهنج می باشد. کاسبرگ دارای 4-8 لوب بوده و قطر آن ها حدود 1 سانتی متر است. پشت کاسبرگ، غده های زرد یا سبز رنگ حاوی نوش دارد و حاشیه آن کرک دار است. کاسبرگ ها بعد از لقاح و تشکیل میوه باقی می مانند و به صورت پایا و دائمی هستند. همزمان با میوه به رشد خود ادامه داده و تاج میوه را تشکیل می دهند.

 

شکل 4: گل های بارور و غیر بارور درخت انار

 

گل انار تعداد زیادی پرچم دارد به روی صفحه ای به صورت خمیده، نامساوی و مستقیم قرار دارند. طول پرچم گل انار به 0/5-1 سانتی متر می رسد. میله پرچم قرمز روشن و به حالت نخی و خوابیده است. خامه یا مادگی گل انار به رنگ قرمز مایل به زرد با  کلاله کروی شکل، به رنگ سبز مایل به زرد است.

 

ميوه انار

میوه انار از نوع سته کروی است. کاسبرگ ها پوشش چرمی میوه را در زمان رسیدن تشکیل می دهند. انار در واقع میوه ای کاذب است که از رشد و نمو نهنج و تخمدان تشکیل می شود. وزن میوه هایی که از گل های اولیه تشکیل می شود تا بیش از 1000 گرم نیز می رسد. میوه هایی که حاصل گل های تیرماه به بعد هستند؛  به کمتر از 200 گرم می رسد. رنگ میوه در هنگام رسیدن، قرمز براق یا زرد مایل به سبز و در زمان رسیدن برخی ارقام به ندرت سیاه مایل به ارغوانی است (شکل 5).

 

 

 

 

شکل 5: میوه انار در رنگ های مختلف هنگام رسیدن

 

دانه انار

دانه انار حدود 4-18 میلی لیتر طول و 5-8 میلی لیتر عرض دارد. دانه ها به رنگ ارغوانی، قرمز، زرد و سفید هستند. دانه های  انار به شکل مثلثی، بدون آلبومن بوده و به تعداد زیادی درون لایه گوشتی آبداری احاطه شده اند.

 

ریشه انار

ریشه های انار بیشتر به صورت سطحی رشد می کنند. عمق ریشه در زمین های مناسب تا 1/5 متر و میزان پراکنش سطحی آن به 2 الی 3 متر می رسد. ریشه انار در خاک های عمیق با بافت و ساختمان مناسب بهتر پخش شده و درخت رشد بیشتری دارد. بخش زیادی از ریشه های فعال در عمق 30 سانتی متری خاک قرار دارند و مواد غذایی و آب مورد نیاز گیاه را جذب می کنند.

 

تلقيح و گرده افشاني انار

گل های انار خودگشن هستند؛ ولی دگرگشنی نیز در آن ها دیده می شود. جوانه های گل؛ بعد از حدود یک ماه که برگ ها به طور کامل رشد کردند؛ متورم شده و بعد از 15 روز گل ها با گل آذین گرزن مانند به صورت منفرد یا مجتمع در انتهاي شاخه تشکیل می شود.

نسبت گل های بارور به غیر بارور در رقم های مختلف متفاوت است. در رقم های خوراکی تعداد گل های بارور بیشتر است درحالی که تعداد گل های غیر مثمر در ارقام زینتی زیاد است که همگی ریزش می کنند و به ندرت به میوه تبدیل می شوند.

 

گل انار به دلیل رنگ زیبای گلبرگ و کاسبرگ؛ تعداد زیاد پرچم و دانه های گرده، مورد توجه تعدادی از حشرات مانند زنبور عسل و به خصوص نوعي زنبور به نام آنتيديوم می باشد (شکل 6). اين زنبور از لحاظ ظاهری اندازه زنبور عسل است؛ دارای نوارهای زرد و سیاه روی سینه و شکم بوده و سبد جمع آوری دانه گرده ندارد. این حشره تمام بدن خود را در داخل دسته ی پرچم ها می کند به گونه ای که فقط انتهای بدن آن قابل رویت است.

 

بر اساس تجربیات و مشاهدات انجام شده استفاده از کندوی زنبور عسل در باغ انار باعث افزایش عملکرد و بهتر شدن کیفیت میوه می گردد. به همین دلیل توصیه می شود از دو یا سه رقم تجاری در احداث باغ های جدید؛ استفاده شود تا تاثیر مثبت گرده افشانی در آن اعمال شود.

 

 

شکل 6: گرده افشانی در گل های انار

 

باردهی درخت انار

درخت انار، درختی زودبارده است که از سن کم؛ 2 الی 3 سالگی باردهی در آن آغاز می شود و در سن 5-6 سالگی باردهی اقتصادی دارد و تا 70 سالگی میوه می دهد. طبق مشاهدات انجام شده، در باغ های جوانی که کف بر شده اند، در سال دوم بعد از کف بر شدن؛ محصول دهی خواهند داشت.

مقدار محصولی که هر درخت تولید می کند به رقم، روش کاشت و محل باغ بستگی دارد. درختان انار سال آوري چنداني ندارند و در صورتی که عملیات زراعی نظیر) هرس، دفع علف هاي هرز، آبياري مرتب، تغذیه صحیح؛ مبارزه با آفات و بيماري)، به موقع انجام شود؛ هر ساله دارای مقدار مناسبی محصول با کیفت مناسب خواهند بود.

 

گسترش و پراكنش انار در ايران

درختان انار وحشی در جنگل های شمالی و غربی ایران به وفور وجود دارند. انارهای اهلی با توجه به قدمت کشت و کار در ایران، تنوع بسیار زیادی داشته و میتوان از آن به عنوان منبع اولیه مناسب جهت اصلاح و معرفی ارقام بسیار مرغوب انار استفاده کرد.

مناطق عمده رویشگاه های طبیعی انار در ایران به صورت زیر است:

 

-منطقه هیرکانی( ناحیه رویش خزری): این ناحیه از جنوب دریای خزر از آستارا تا گرگان را شامل می شود. اقلیم نیمه مرطوب و یا خیلی مرطوب می باشد. خاک های این منطقه بیشتر از خاک های قهوه ای جنگلی تشکیل شده است. مقدار بارش در این منطقه بالا بوده و درختان انار روی تپه های ماسه ای رشد می کنند. یکی از مناطق توسعه باغ های انار تجاری در دهه اخیر قسمت های شرقی این ناحیه است.

 

-ناحیه مدیترانه ای: این مناطق دارای اقلیم نیمه خشک معتدل با زمستان های ملایم هستند. خاک منطقه به طور عمده دارای فلورگزروفیت (پوشش گیاهی خشکی پسند) است و از نوع قهوه ای استپی است که در آب و هوای نیمه خشک تکامل می یابد. مقدار بارش باران حدود 250 -400 میلی متر در سال است. باران بیشتر در فصل زمستان و بهار می بارد و تابستان-های خشک دارد.

 

-ناحيه ايراني و توراني: حدود 75 درصد خاک ایران را به خود اختصاص می دهد. دارای اقلیم های بیابانی، خشک، نیمه مرطوب، نیمه مرطوب سرد و اقلیم ارتفاعات بالا است. خاک آن شامل خاک های رسوبی، تپه ای ماسه ای؛ خاک های شور و قلیایی، انواع خاک های بیابانی، قهوه ای استپی و انواع لیتوسل آهکی است. این منطقه در واقع همان دامنه های زاگرس در لرستان، کردستان و بختیاری است.

 

منطقه ی خليج فارس و عماني: منطقه ای بسیار گرم با تابستان های خشک است. مقدار بارندگی زمستانه کم می باشد. انارهای وحشی و اهلی ایرانشهر و خاش در این مناطق وجود دارد.

 

محسنی، علی، راهنمای انار (کاشت، داشت، برداشت)، نشر آموزش کشاورزی،1399

حسینی نیا، ماشالله؛ انار، دفتر امور میوه های گرمسیری و نیمه گرمسیری، 1373

شرافتیان، داریوش، میوه انار، داشت، برداشت و نگهداری میوه انار، نشر آموزش کشاورزی، 1378

 

 

 

لطفا دانش و تجربه خود در این مورد را به اشتراک بگذارید

لطفا پیش از ایجاد مطلب جدید موارد زیر را به دقت مطالعه نمایید:
پایگاه دانش این وب سایت محلی برای تبادل دانش و تجربه و بیان راهکارهایی برای ارتقای صنعت کشاورزی است. هنگام درج مطلب به نکات زیر توجه بفرمایید:
۱. برای درج عکس به داخل متن ، عکس را از گوشی یا کامپیوتر کپی نموده و در پنجره ویرایشگر سایت ، paste نمایید.
۲. در صورت نیاز ، مطلبی که ارسال می کنید را ویرایش کنید تا ابعاد عکس ها و اندازه و رنگ فونت ها ، هماهنگ با دیگر مطالب وب سایت بشود.
برچسب مناسب متن را از بین برچسب های تعریف شده انتخاب کنید و اگر مطلب شما نیاز به برچسب جدیدی داشت، مطلب را درج کنید و برچسب پیشنهادی را از بخش تماس با ما به مدیریت وب سایت اطلاع بدهید تا به لیست برچسب ها افزوده گردد.

فایل با فرمت های ( 'gif','jpg','png', 'jpeg', 'pdf', 'mp4', 'mkv' ) قابل آپلود می باشد.
فایل های پیوست:

نظر
آخرین نظر